Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 77

75
Gylfi Ásmundsson, Tómas Helgason
SAMANBURÐUR Á PERSÓNULEIKA OG
STREITUÞÁTTUM í STARFI TOGARA-
SJÓMANNA OG VERKSMIÐJUSTARFSMANNA
Úthafsveiðar eru með erfiðustu störfum og
reyna mjög á andlegt og líkamlegt þrek þeirra, sem
slíkt starf stunda. Því fylgja einnig langvinnar fjar-
vistir frá heimili og fjölskyldulíf sjómanna verður
með öðrum hætti en almennt gerist.
Heilbrigði sjómanna og sjómannafjölskyldna er
þýðingarmikil, bæði vegna einstaklinganna og
þjóðarbúsins. Störf þeirra og Iífskjör hafa í för með
sér ýmis vandamál og hættur. Ef sjómenn eiga að
njóta sömu heilbrigðisþjónustu og aðrar stéttir, er
nauðsynlegt að bæta aðstöðu þeirra og þjónustu
við þá á ýmsan hátt. Til þess að svo megi verða er
þörf á ýmsum rannsóknum á aðstæðum þeirra,
bæði að því er varðar heilbrigði og félagslegar að-
stæður, auk hinna efnahagslegu. Kanna þarf hvað
spillir heilbrigði þeirra og styttir starfsævi og reyna
að bæta úr. Einnig þarf að kanna vanda, sem sjó-
mannsstarfið hefur í för með sér fyrir fjölskylduna.
Ef takast mætti að finna tiltekna þætti í starfi eða
starfsaðstöðu sjómanna á fiskiskipaflotanum, sem
hafa óæskileg áhrif á heilsufar þeirra eða fjöl-
skyldulíf og bæta mætti úr, gæti það orðið til að
draga úr örum mannaskiptum á fiskiskipaflot-
anum og til þess að gera sjómönnum kleift að
stunda fiskveiðar lengur. Verði ekki úr bætt, er
hins vegar nauðsynlegt að taka tillit til þessara
atriða í sambandi við mótun á fullorðinsfræðslu
sjómanna til undirbúnings því, að þeir geti tekið að
sér önnur störf, ef þeir þurfa eða óska eftir að hætta
sjómennsku.
í manntalsskýrslum (1) kemur fram, að sjómenn
eru hlutfallslega miklu yngri en aðrir þátttakendur
í atvinnulífinu. Einnig er upplýst frá sumum út-
gerðarfyrirtækjum, að þar eru mjög tíð manna-
skipti, einkum á meðal háseta. Munurinn á aldurs-
dreifingu meðal sjómanna og annarra starfandi
manna gefur kannski til kynna hið mikla álag, sem
sjómenn verða að þola. Yfir 60% sjómanna, sem
fiskveiðar stunda, eru undir 35 ára aldri, en aðeins
40% af heildarmannaflanum er undir þeim aldri.
Á hinn bóginn eru aðeins 5% sjómanna yfir 55 ára
aldri á móti 19% heildarmannaflans. Þetta bendir
til þess, að sjómannsstarf geri kröfur til þess, að
menn séu ungir og hraustir og að þeir, sem eru
farnir að reskjast og eru kannski ekki eins heilsu-
hraustir, geti ekki unnið til sjós.
Heilsufar sjómanna, sérstaklega þeirra sem út-
hafsveiðar stunda, hefur mjög lítið verið kannað.
Þó má minna á rannsókn, sem framkvæmd var í
Englandi fyrir tæpum 20 árum og fjallaði um sjúk-
dóma og dánartíðni togarasjómanna (2). Niður-
staða þeirrar rannsóknar var, að úthafsveiðar væru
hættulegasta starf, sem menn gætu valið sér. f þess-
ari rannsókn kom fram, að dánartala sjómanna er
miklu hærri en annarra og tíðni sumra sjúkdóma er
meiri en almennt gerist. Niðurstöður rannsókna
sjóslysanefndar (3), sem safnað hefur skýrslum um
slysfarir á sjó hér á landi, styðja þessar niðurstöður.
Ekki er ólíklegt að gera ráð fyrir, að vinna togara-
sjómanna, sem er verulega frábrugðin vinnu
annarra sjómanna og raunar landmanna líka, að
því Ieyti að togarasjómennimir eru samtímis sæ-
farar og verkamenn, stuðli að aukinni slysatíðni og
auknu andlegu og líkamlegu álagi. Samkvæmt
upplýsingum Tryggingastofnunar ríkisins frá 1973
(4) urðu u.þ.b. 4,5% af sjómönnum, sem fisk-
veiðar stunda, fyrir slysum árlega. Á hinn bóginn
voru nærri 20% af öllum vinnuslysum, sem skráð
voru hjá Tryggingastofnuninni, slys á sjómönnum,
þrátt fýrir að þeir væru ekki nema 8% mannaflans.
Nærri 10% sjóslysanna reyndust banaslys. í nýrri
skýrslu sjóslysanefndar um slysfarir á síðastliðnu
ári (5) kemur enn í ljós, að slys meðal sjómanna eru
miklu tíðari en meðal landmanna.
Tildrög rannsókna okkar á heilsufari og fjöl-
skyldulífi togarasjómanna má rekja til fyrirspurna,
sem komu fram í Norðurlandaráði á árunum 1969
og 1974 um nauðsyn á rannsóknum á heilsufari
sjómanna (6,7). Ýmsar rannsóknir hafa verið
gerðar á neilsufari og aðstæðum sjómanna í versl-
unarflota hinna Norðurlandanna, en litlar upplýs-
ingar hafa verið til um þá, sem verið hafa á togara-
flotunum. Þess vegna hófumst við handa í samráði
við sjómannasamtökin og Félag ísl. botnvörpu-
skipaeigenda um athugun á heilsufari sjómanna og
fjölskyldna þeirra.
Áður en víðtæk rannsókn var hafin á þessu verk-
efni var nauðsynlegt að framkvæma frumathugun