Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 26

24
hótunum viö Ægi og Rán og hrópar í bræði sinni að
dagar þeirra væru þegar taldir ef hann gæti rekið
harma sinna með sverði (8. vísa). En þegar hann
hefir rutt úrsér þessum reiðilestri, slotar geðofsan-
um og hann getur viðurkennt fyrir sjálfum sér af
fullri einurð, að hann sé orðinn gamall og „eigi
ekki sakarafl við sonarbana“ (9. vísa). Eftir þessa
útrás verður tjáningin öllu hógværari og meiri ró-
semd ríkir yfir kvæðinu. Egill rifjar upp mannkosti
sonar síns með eftirsjá (10.-12. vísa) og hugurinn
hvarflar til þeirra afleiðinga, sem fráfall hans hafi
í för með sér (13.-14. vísa). Tilhugsunin um ein-
stæðingsskapinn kallar fram tortryggni í garð ann-
arra manna (15.-16. vísa). í síðasta hluta kvæðisins
(21.-24. vísa) ámælir Egill Óðni fyrir að hafa slitið
við sig vinfengi, en átölur þessar rista grunnt. Til-
finningarnar hafa nú öðlast jafnvægi og Egill getur
viðurkennt útlátalaust að Óðinn hafi í rauninni
bætt honum sonarinissinn með því að gefa honum
skáldskaparíþróttina. í þessum vísum rekur hver
Óðinskenningin aðra, tregðunni hefur aflétt, og
hugsunin þar með skýrst, og Egill er nú aftur
kominn í sinn venjulega skáldham. Egill lyktar svo
kvæðinu með eins konar lífshvatningu til sjálfs sín:
„Skalk þó glaðr
með góðan vilja
ok óhryggr
heljar bíða.“
Eins og títt er um þunglyndissjúklinga verður
Egill feginn léttinum og í þakklætisskyni færir hann
þeim mæðgum svo og hjúum sínum kvæðið og sest
síðan í öndvegi.
UMRÆÐA
Þessi tvö sýnishorn af mörgum úr frönskum og
íslenskum miðaldabókmenntum endurspegla með
ýmsum hætti þær hugmyndir sem leikmenn gerðu
sér um geðrænan sjúkleika á 12. og 13. öld. í
báðum sögunum er gert ráð fyrir, að geðrænn sjúk-
leiki eigi sér upptök í tilfinningalegum áföllum,
sem menn verða fyrir í samskiptum hverjir við
aðra, og hefir það viðhorf eflaust skapast fyrir
reynslu kynslóðanna öld fram af öld. Hvergi örlar á
hugmyndinni um djöfulæðið, jafnvel þótt sjúkling-
arnir sturlist svo gagngert sem ívent, að þeir „týni
viti sínu“ og hlaupi um mörkina naktir og veiði dýr
og éti hrátt kjöt. Hvergi er heldur vikið orðum að
særingum, enda mun galdratrúin ekki hafa komið
til sögunnar að ráði fyrr en á 14. öld. Hins vegar ber
að hafa í huga, að nú á dögum mundu þessir sjúk-
leikar flokkast undir heitið depressio reactiva, og
reynslan hefur eflaust snemma kennt mönnum að
greina á milli einkenna, þeirra sem gengu til baka
og hinna sem stóðu ævilangt. Engum sögum fer
heldur af sjúklingum með einkenni langvinnra
geðsjúkdóma á borð við geðklofa, þótt þeir hafi
alla tíð verið hlutfallslega jafnmargir og nú, og
kunna menn að hafa litið slíka einstaklinga öðrum
augum.
I riddarasögunni er geðástandi Ivents lýst sem
andlegri ringulreið og frásögnin af hátterni hans
hefur öll á sér ævintýrablæ. Höfundurinn notfærir
sér ýkta lýsingu á einkennum ívents til þess að
magna áhrifamátt frásagnarinnar, enda er hér fyrst
og fremst um skáldsögu að ræða. Engu að síður er
lýsingin raunhæf í aðalatriðum og ber öll þess
merki að höfundurinn hafi þekkt svipuð viðbrögð
hjá mönnum sem höfðu „týnt allri sinni huggun“.
Frásögnin í Egils sögu ber hins vegar vitni um slíka
þekkingu á sálarlegum viðbrögðum og kunnáttu-
semi í meðhöndlun þeirra, að kaflinn um þung-
lyndi Egils mundi sóma sér sem fordæmi í kennslu-
bókum geðlækna nú á dögum. Höfundurinn lýsir
ekki einungis einkennum sorgar og þunglyndis að
hætti íslendingasagna heldur virðist hann jafn-
framt gera sér skýra grein fyrir hlutdeild reiðinnar í
þessum efnum, rúmlega 700 árum áður en Freud
kom til sögunnar. Sumir kunna að hreyfa þeim
mótbárum að hátterni Egils lýsi fremur sorg en
geðrænni truflun, þar sem innilokunin og sveltið
séu í rauninni einu ytri einkennin. En einmitt því-
líkar tiltektir hafa sennilega þótt sérlega viðsjálar á
þessum tímum, eins og viðbrögð þeirra mæðgna
Ásgerðar og Þorgerðar bera með sér. í Partalópa-
sögu, einni riddarasögunni, er frá því skýrt, að
Partalópi hafi lokað sig inni í sjö nætur „matarlaus
og drykklaus“ til þess að svelta sig í hel. Rak hann
burt með fúkyrðum alla þá sem reyndu að komast
inn til hans og þurfti loks að brjóta upp hurðina til
þess að bjarga honum frá hungurdauða.,Partalópi
var þá svo aðframkominn, að „megin hans var eigi
meira en nýfædds barns" og var þá nauðugur einn
kostur að gefa honum mat og drykk með valdi.
Einkenni Egils nálgast að vísu engan veginn
sturlun á borð við þá sem lýst er í íventssögu, en
engu að síður eru þau nægileg til að hvetja konurn-
ar til bráðra aðgerða. Egill hafði fyrr í sögunni
brugðist við með þunglyndisköstum, þegar óskir
hans náðu ekki fram að ganga. Hann tók „ógleði
mikla" þegar Ásgerður hafnaði umsjá hans eftir
fall Pórólfs og hélst sú ókæti frá því um haustið og
langt fram á vetur, eða þar til brúðkaup þeirra var
um garð gengið, „var hann þá allkátr þat er eptir