Sagnir - 01.06.1993, Qupperneq 19

skildar með böm|. Þær urðu einfald-
lega að taka þeim kostum, sem buðust,
og oftar en ekki endaði það með van-
sælu hjónabandi. I þá daga voru eng-
ar tryggingar sem hjálpuðu ein-
stæðum mæðrum, og lái þeirn hver
sem vill þó þær hafi séð hag sínum
best borgið með því að giftast einhverj-
um einsetukarli. Þar var þó hægt að
ganga að mat og húsaskjóli vísu fyrir
bömin. Um eigin hamingju var lítið
hugsað í slíkum tilfellum.21
Afdrif vinnukvenna sem eignuðust bam
vom æði misjöfn eins og gefur að skilja.
Sumar urðu svo lánssamar að eignast
niann sem átti húsnæði og gat séð fýrir
Þad þurfti að mjólka kusu . . .
um þessa hluti, fýrir þeim var það eðlilegt
að hlýða því þær vissu ekki betur:
Smámsaman hafði hún vanizt siðan
því að maðurinn kæmi til hennar með
sín erindi. Hann var oftast fljótur að
ljúka því. Hún gat aldrei vanizt því,
þó. Hún reyndi að sigrast á viðbjóði
sínurn. Gera sig tóma meðan hún lét
þetta ganga yfir sig. Húsbónda sinn
ganga í sig. Hún hafði ekki hugmynd
um að hún ætti sig sjálf.24
Fram á þessa öld hafði réttur vinnu-
kvenna verið nánast engin og hægt var að
fara með þær að vild. A árinu 1928 vom
sett hjúalög þar sem húsbændum var
. . . gefa „púddunum “. . .
Og þó að húsbændur þeirra hefðu
verið svo veglyndir að vilja lofa þeim
að vera þá hefðu þeir ekki mátt það
fýrir ráðríki yfirvaldanna í hreppn-
um.26
Annan maí síðasdiðinn var sjónvarpað
þættinum „Þjóð í hlekkjum hugarfars-
ins”. I þætti þessum var fjallað um lífið og
tilveruna í hinu gamla íslenska bænda-
samfélagi. Þar koma fram æði dökkar
nryndir af lífi vinnukvenna til sveita, í
hveiju horni leynist spólgraður húsbóndi
sem bíður slefandi eftir „bráðinni” og síð-
an þegar honum hefur tekist ætlunar-
verk sitt þá hendir hann „bráðinni” út á
guð og gaddinn.
. . . og hugsa um geituruar.
þeim og bömum þeirra. Og svo virðist
sem að ef vinnukonan hafi haft mögu-
leika á því að búa áfram með bamsföður
sinum hafi samfelagið litið fram hjá því
þótt parið hafi ekki verið gift.22 Ekki
vom þó nærri allar vinnukonur svo
heppnar:
Eg man líka vel eftir konum og ung-
urn stúlkum, sem uröu fýrir þeirri
bitxu reynslu að eignast bam með hús-
bændum sínum og vom síðan reknar
út á gaddinn bóta- og bamsfoðurlaus-
ar. Gömul kona sagði mér eitt sinn að
húsbóndi sinn hefði tekið sig unga og
nauðgað sér í hlöðunni. Þegar upp
komst að hún var bamshafandi var
hún rekin úr vistinni.23
I skáldsögu Thors Vilhjámssonar Grá-
mosinn glóir segir frá vinnukonu einni
sem lét vaða yfir sig og kemur sú frásögn
þeirri hugsun að hjá manni hvort að
vinnukonur hafi nokkuð verið að hugsa
heimilað að reka vanfærar stúlkur úr vist-
um, en þó átti það ekki alltaf við:
Ekki verður þó konu, sem bamshaf-
andi hefir orðið áður en hún kom í
vistina, vísað úr vist eftir að 5 mánuðir
em liðnir frá því að hún kom í vistina,
og aldrei með minna en með mánaðar
fýrirvara.25
Stöðugur ótti hreppsnefnda við sveita-
þyngsl fýrr á öldum kom oft illa niður á
vinnukonum sem urðu svo ólánssamar að
verða vanfærar en ef svo var ástatt með
þær þá voru þær miskunnarlaust reknar
heim í fæðingarsveit sína:
Tvisvar tók móðir mín umkomulaus-
ar vanfærar vinnukonur, sem vom
heimilislausar, og lofaði þeim að ala
bömin á sínu heimili. Stundum áður
var mannúðin ekki meiri en það, að
þessir vesalingar vom hraktir manna
á miUi, áður en þeir fengu vemstað.
En var það í raun svo að vinnukonur
voru upp til hópa ofsóttar af húsbænd-
um sínum? Mér finnst að ef maður miðar
við það hve margar konur urðu vinnu-
konur einhvem hluta úr ævi sinni að þá
sé rangt að halda því fram að allar þessar
konur hafi sætt illri meðferð að hálfii hús-
bænda sinna. Má í þessu sambandi nefna
niðurstöður i grein Sigríðar Ingibjargar
„Oegta böm“. Þar kemur fram að í 5
sóknum á 40 ára tímabili eru 447 óskil-
getnar fæðingar. Þar af fæðast 101 bam
vinnukonu og húsbónda. Vinnukon-
urnar sem áttu bömin voru 71 og áttu
57 þeirra böm með ókvæntum hús-
bændum sínum. Af þessum 57 giftast 30
húsbændum sínum og 15 vinnukonur
em í sambúð með bamsfeðrum sínum í 10
ár eða lengur. Þetta þýðir það að 78%
vinnukvenna sem áttu bam með hús-
bændum sínum vom í föstu sambandi
við þá.27 Af þessu má sjá að heimurinn var
ekki hruninn hjá vinnukonum þótt þær
ættu börn í lausaleik.
SAGNIR 17