Sagnir - 01.06.1993, Page 20

Vinnukona ífaðmi jjölskyldunnar.
Vissulega eru til ljótar sögur af þess-
um samskiptum og þær þarf ekki að fela
en mannskepnan er nú einu sinni
þannig gerð að hún man ffekar eftir ljót-
um og krassandi atburðum eins og fram
eru dregnir í fyrrgreindum sjónvarps-
þætti. Mér er það til efs að ekki hafi ein-
hvern tíma einhver vinnukona og hús-
bóndi fellt hugi saman, eða séð hag sinn í
því að taka saman og úr því hafi orðið
gott og farsælt samband.2*
Laun erfiðisins
Hver voru svo launakjör vinnu-
kvenna? Fengu þær gull og græna skóga
fyrir sitt mikla vinnuframlag eða máttu
þær taka fegins hendi því sem að þeim
var rétt? Við skulum líta nánar á það mál.
Arið 1895 reiknaði bóndi einn út
Kostnaðarverð vinnumanns:
Fæði 75 aurar á dag - á ári Kr. 273,75
Kaup 60 krónur og fóður - 60,00
Föt, skór og þjónusta - 48,00
Húsnæði o.fl. - 8,25
Samtals Kr. 400,00
Kostnaðarverð vinnukonu:
Fæði 60 aurar á dag - á ári Kr. 219,00
Kaup - 25,00
Föt og skæði - 28,00
Húsnæði o.fl. - 8,25
Samtals Kr. 280,00
kostnað við vinnuhjúahald:
I'ama reiknar hann út að kosmaður við
vinnukonur sé 30% lægri en við vinnu-
menn og auk kaups fær vinnumaður skó,
þjónustu og fóður.
Við skulum hverfa aðeins aftur ril árs-
ins 1887. Þar er Bríet Bjamhéðinsdóttir
að flytja fyrirlestur eftir sig, fyrst íslenskra
kvenna. Hún hvetur til úrbóta í launa-
málum vinnukvenna, segir það ekki for-
svaranlegt að stúlkur fai þriðjungi minni
laun en vinnumenn þó þær inni oft af
hendi sömu vinnu og þeir, ásamt því að
þær þurfi að fóma frítíma sínum til að
stjana í kringum piltana. Hún bendir á
að vinnumenn geti greitt fyrir stjanið.
Bríet höfðar til húsmæðra í fyrirlestri sín-
um og bendir þeim á að þær geti gert
margt til að rétta hag vinnukvenna sinna
ril dæmis með því að vekja hjá vinnu-
konum framfaralöngun og að húsntæður
stuðli að því að kynsysmr sínar fai jöfri
laun á við karlmenn.29
En Bríet er ekki ein um að taka upp
vettlinginn fyrir vinnukonumar.
Tveimur ámm áður hafði í Norðanfara
birst grein eftir Guðmund Hjaltason og
er honum umhugað um að bæta kjör
vinnukvenna. Hann telur að til þess að
bæta þau þá þurfi að hækka launin,
minnka vinnuna, Ijölga frítímum og síð-
ast en ekki síst að mennta stúlkurnar.10
Ari eftir að Bríet hélt sinn fyrirlestur
þá birtist grein í Búnaðarritinu þar sem
höfundurinn, Hermann Jónasson skrifar
um að sökin á lágu kaupi liggj hjá vinnu-
konunum sjálfhm, þær hafi ekki leitað
réttar síns og kaup þeirra hækki ekki því
„það er hið eðlilega og vanalega hið rétta,
að kaupa eigi dýrara en býðst”. Höfund-
ur bendir lesendum á það að um allt land
sé ekla á kvenfólki og telur varhugavert
ef hún ykist. Hann segir:
Ef vinnukonur hefðu því meira kaup
en þær hafa, en karlmenn að sama
skapi minna, þá væm miklar líkur til,
að niargt vinnuhjúapar, sem giftist,
yrði nokkuð efnaðara á brúðkaupsdegi
sínum en nú gjörist.
Það er skoðun höfundar að konur
hugsi betur um peninga en karlar, þær
hugsi í aurum en þeir í krónum og því
safnist þeim betur peningurinn ef þær
hafi betri laun.31
Kaup var mismunandi eftir lands-
hlutum. A síðari hluta 19. aldar fór í
vöxt að kaup væri greitt i peningum.
Aður hafði það verið greitt í vaðmáli, föt-
um, innáskrift í verslunum, búpeningi
og fóðri.32 En auk þess að vera með allt að
þriðjungi lægri laun en vinnumenn, þá
fengu vinnukonur rninni mat og færri
klæði. Arið 1955 réðist Lóa í vist og var
kaup hennar 1000 kr. yfir árið og auk
þess hafði hún frítt fæði og húsnæði.33 Til
gamans má setja það til samanburðar að í
Kvennablaðinu 19. júní árið 1955 er aug-
lýstur til sölu Raflia-kæliskápur og átti
hann að kosta 3.300 kr.
Misjafnt var hversu vel húsbændur
gerðu við fólk sitt, yfirleitt var aðeins um
munnlega ráðningarsamninga að ræða
þannig að vinnufólk gat ekki eins vel
staðið á rétti sínum. Asta málari lenti illa
í þessu:
Mér hafði verið sagt, að ég fengi kaupið
greitt í peningum. Eg vonaðist eftir
að fa sex krónur á viku. En í staðinn
fékk ég hvítan vaðmálsstranga og
gamalt silfurúr, sem að vísu gekk. 34
Aftur á móri eru þess dæmi að betur hafi
verið gert en til stóð:
Heimilið var frjálslegt og skemmti-
legt, og húsbændur létu sér annt um
hjúin og vildu þeim allt hið besta. Eg
fékk fimmtíu krónur í kaup, en auk
þess var mér gefið margt.35
18 SAGNIR