Sagnir - 01.06.1993, Síða 61

hjá? Aðeins þijár konur komu fyrir
Landsyfirrétt vegna hórdómsbrota á
tímabilinu en 29 karlmenn. Ein af kon-
unum er Steinunn á Sjöundaá sem kom
fyrir réttinn því hún hafði framið morð,
en hinar konurnar tvær bjuggu hvorug
með eiginmönnum sínum og önnur
þeirra hafði sótt um skilnað. Tilvitnun í
dóm úr Skagafjarðarsýslu frá 1845 er at-
hyglisverð í þessu sambandi. Þá var karl-
maður fyrir rétti ákærður fyrir hórdóms-
brot með eiginkonu sinni. Fyrri kona
hans var dáin og hann hafði kvænst
þeirri síðari skömmu seinna. Sú eignaðist
bam sem var getið á meðan fyrri konan
var enn á lífi. I dómnum benti svarmað-
ur ákærðu á að
prestur hafi ei ... minnstu köllun til að
grennslast eftir faðemi bams þess, sem
ektagift kona í heiminn fæðir, enda
þótt gmnur mætti á vera, að lagabrot
væri við getnað bamsins ffamið. En
jafnvel þó rétturinn megi fallast á, að
slík eftirgrennslun presta megi oftar
meiru illu en góðu til leiðar koma, fær
það þó ekki raskað rétti hins opinbera
til rannsóknar um frainið lagabrot,... 32
Af hveiju var minna lagt upp úr “réttu”
siðferði kvenna en karla? A þessum tíma
var ógjömingur að sanna faðemi. Ef gift
kona átti í hlut var bamið talið bam
eiginmannsins, rétt eins og i dag. Vildi
hann ekki gangast við baminu hefði hann
orðið að sverja eið þess efhis að hann
stundaði ekki samræði með konu sinni,
sem hlýtur að hafa reynst karlmennsk-
unni erfið opinbemn. Ef eiginmaðurinn
var að heiman við áædaðan getnað bamsins
var augljóst að hann var ekki faðirinn. En
yfirvöld hafa ekki viljað blanda sér i málið
þar sem ekki var um að ræða bam sem
sveitastjómir þyrftu að halda uppi.
Hagkvæmt siðferði
Þá kemur að þeirri spumingu hvort yfir-
völd hafi litið á siðferðisbrot sem fjárhags-
legt vandamál.
I máli frá 1867 kemur athyglisvert
viðhorf ffain;
að hann [sýslumaður] ekki áður en
hann höfðaði lögsókn gegn hinum
ákærða, bar inálið undir álit hlutað-
eigandi amtmanns, einkum vegna
þess að bamið var dáið og því ekki
spursmál um, að uppfóstur þess gæti
lent á því opinbera;33
Maðurinn hafði verið sýknaður af hór-
dómsbroti í undirrétti en var þó gert að
greiða málskosmað og áffýjaði þess vegna
til Landsyfirréttar. Hann var sýknaður af
hórdómsbrotinu því tveir menn komu
til greina sem feður að baminu en báðir
neituðu. Hér kemur skýrt ffam að Lands-
yfirréttur telur óþarfa að ákæra manninn
fyrir hórdómsbrot þar sem bamið var
dáið og hafði þar með engan kosmað í for
með sér fyrir samfelagið. I þessu tilfelli
virðist framhjáhaldið ekki hafa strítt gegn
ríkjandi siðferðisvitund en ffekar talist til
efnahagslegs vandamáls. I dómi frá 1825
er einnig að finna útlistun á því af hveiju
sektir vegna siðferðisbrota vom lækkaðar
nteð lögunum ffá 1808;
eptir að löggjafarinn hefur aftekið og
linað legorðsstraff, í þeim útþrykkilega
tilgangi, að foreldrar skyldu vera þess
efnugri unt að uppala óegta böm sin,
og þeim saklausa maka ske sem
niinstur skaði við sektarúdát af sameig-
inlegu búi.34
Þessar ástæður em mjög skiljanlegar því
sveitasjóðir máttu illa við því að margir
fæm á sveit. Eins var það mannúðlegt
gagnvart bömum þess ákærða, jafnt þeim
“egta” sem “óegta” því ekkert bam
hefúr verið sælt sem ómagi. Því væri
ómakiegt að ásaka yfirvöld um að hafa að-
eins litíð á efnahagslegu hhðina því hún
skipti miklu máli fyrir flesta þegna
SAGNIR 59