Sagnir - 01.06.2001, Qupperneq 61

Guðný Hallgrímsdóttir er fædd árið 1963.
Hún útskrifaðist með BA próf í sagnfræði frá Háskóla l'slands árið 2001.
Guðný stundar nú MA nám í sagnfræði við sama skóla.
Móóurást á 18. öld
Ýmsir fræðimenn hafa reynt að túlka samfélag fyrri alda út frá
hugrenningum manna er uppi voru á þeim tíma. Þessar túlkanir
nútímafræðimanna móta síðan að einhverju leyti viðhorf kom-
andi kynslóða til sögunnar, hvort sem þær eru sannar eða bara
hreinn og klár skáldskapur. Saga íslenskra kvenna á 18. öld er
að mestu leyti byggð á heimildum sem karlar skrifuðu og end-
urspeglar því í ríkum mæli viðhorf þeirra til kvenna á þeim
tíma. Hæpið er að skrif þessara manna gefi að öllu leyti rétta
mynd af raunverulegu lífi kvenna, því svo ólíkur var reynslu-
heimur kynjanna. Söguskoðun fræðimanna sem byggð er á
aldagömlu viðhorfi karlasamfélags getur ekki þótt góð fræði-
mennska þar sem íslenskum mæðrum er almennt lýst sem
fáfróðum konum er vanræktu ung börn sín.'
Þegar reynt er að vinna með heimildir frá fyrri tímum er
mikilvægt að vera meðvitaður um það samfélag sem heimild-
irnar eru sprottnar upp úr. Margar merkilegar heimildir frá 18.
og 19. öld eru vitnisburður lærðra manna er hér ferðuðust um
landið og kynntu sér m.a. lifnaðarhætti íslendinga og almennt
heilbrigðisástand með tilliti til orsaka sjúkdóma og dauða.
Rannsóknir og skrif Eggerts Ólafssonar og danska læknisins
Schleisners eru einmitt gott dæmi um slíkar heimildir sem eru
stútfullar af merkilegum fróðleik. Samt sem áður tilheyrðu
flestir þeir sem ferðuðust og skrifuðu um ísland á þessum tíma
yfirstétt karla sem hafði lítinn skilning á bágum aðstæðum
íslenskrar alþýðu. Sumir þeirra höfðu það eitt að markmiði að
segja ýkjusögur af lítt þekktum samfélögum, meðan aðrir
reyndu í anda upplýsingarinnar að heimfæra erlenda siði og
venjur upp á fátækt sjálfsþurftarsamfélag íslendinga. Nægir hér
að nefna ferðasögur Horrebows, Andersons og Stanleys.2
Jafnvel þótt færa megi sönnur á einstök dæmi sögunnar sem
lýsa hrottalegri meðferð á börnum eða saknæmu athæfi einstak-
linga, er varhugavert að alhæfa um of út frá slíku því að verið
getur að ástæða þess að einmitt slíkar frásagnir varðveitast í
munnmælum eða dómsskjölum, hafi verið einsdæmi þeirra í
sögunnar rás. Allar heimildir úr fortíðinni þarf að skoða með
fyrirvara því ef varpa á raunsæju ljósi á lifnaðarhætti fyrri alda
er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir þeim aðstæðum sem fólk
lifði við og síðan án fordóma að reyna að skilja örlög þess.
Tilgangurinn með þessari grein er samt ekki að setja konur
á 18. öld á einhvern heiðursstall, heldur frekar að reyna að fjalla
sem hlutlausast um hlutverk þeirra í samfélaginu og getu til að
takast á við lífið og tilveruna við þær erfiðu aðstæður sem lífið
íslenskar mæður á 18. öld vanræktu ekki ung börn sín.
bauð þeim. Með góðu móti ætti að vera hægt að
skrifa sögu kvenna með hjálp nýjustu rannsókna á
sviði barnauppeldis, brjóstagjafar og almennrar
heilsuverndar ásamt sögulegum staðreyndum um
lifnaðarhætti íslendinga á 18. öld.
Eymdarlíf á Fróni
Mikill meirihluti íslensku þjóðarinnar á 18. öld var
bláfátækur almúginn sem dró fram lífið við erfiðar
aðstæður í harðbýlu landi. Samgönguerfiðleikar
ásamt löngum og köldum vetrum dæmdu stóran hóp
manna í hálfgerða einangrun mestan part ársins. Um
það bil 40% þjóðarinnar voru þurfamenn, vinnuhjú
eða ómagar en aðrir voru að mestu leyti bláfátækir
leiguliðar. Talið er að 90-95% bænda landsins hafi
verið í leiguábúð. Þorri landsmanna bjó því við mjög
rýran efnahag sem þoldi illa áföll á borð við farsóttir,
lélegt árferði og náttúruhamfarir.3
59