Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 96

Táknrænt veggspjald úr fyrri heimsstyrjöldinni. Belgía í líki
unglingsstúlku, leidd á brott af þýskum hermanni.
undan lostafullum prússneskum hermanni með skot-
vopn í hendi. í þessum áróðri fólst ákveðin uppgjöf
því að í honum fólst viðurkenning á hernaðarlegum
yfirburðum Þjóðverja. Hins vegar með því að kven-
kenna fórnarlambið átti að sýna hvernig andlegir
yfirburðir Frakka (sbr. að listagyðjurnar eru konur)
urðu fórnarlamb óheflaðs þýsks vopnavalds.3
Einnig er hægt að telja öðrum þjóðríkjum trú um
að þau séu fórnarlömb óréttar og ofbeldis til þess að
veikja samstöðu bandalagsþjóða. Þetta reyndu Þjóð-
verjar í síðari heimsstyrjöldinni við Maignotlínuna
áður en þeir réðust inn í Frakkland. Þá voru æði
margir breskir hermenn staðsettir í Frakklandi en
aðbúnaður franskra hermanna við línuna var mjög
slæmur. Þjóðverjar komu því upp gríðarstórum
skiltum í augsýn Frakkanna þar sem stóð: „HER-
MENN í NORÐURHÉRUÐUNUM, LOSTAFULLIR
BRESKIR HERMENN ERU AÐ SÆNGA HJÁ
KONUM YKKAR OG NAUÐGA DÆTRUM
YKKAR“.4
Fyrrnefnd dæmi um áróður Frakka í fyrri heims-
styrjöldinni var að einhverju leyti byggður á hroða-
legum sögum um meðferð þá er franskar konur
máttu sæta af Þjóðverjum. Sannar eða ósannar sögur
um kviðristur á vanfærum konum, boltaleikjum með
kvenmannsbrjóst, auk annarra limlestinga, hafa án
efa eflt hefndarþorsta og stælt baráttuhug franskra
hermanna. Fórnarlambið er fullkomnað á klámfeng-
inn og hryllilegan hátt og það í formi konu. Þannig
getur hin svívirta kona orðið ástæða enn meiri föður-
landsástar líkt og kemur fram í orðum rússneska rit-
höfundarins og þjóðernissinnans Vasilii Rozanov
(1856-1919):
Það er ekkert afrek að elska gifturíka og víðfeðma fóst-
urmold [móðurland]. Það er þegar hún er aum, lítil, auð-
mýkt, jafnvel heimsk og jafnvel siðspillt að við eigum að
elska hana. Einmitt nákvæmlega þegar „móðir“ okkar er
ölvuð, þegar hún lýgur, þegar hún flækist í lastalíf, sem
við eigum ekki að yfirgefa hana.5
Áður hefur verið nefnd söguleg skírskotun til liðins óréttar sem
oft og einatt er notuð í áróðri fyrir stríði. Þá er oft ekki endilega
vísað í neinn einn ákveðinn liðinn atburð heldur hið eilífa fórn-
arlambshlutverk líkt og gert var í Serbíu á tíunda áratuginum.6
Þannig er saga landsins öll skrifuð að nýju með það að augna-
miði að fórnarlambshlutverkið komist glögglega til skila. I
áróðri er því lagt að jöfnu það óhæfuverk sem gerðist í gær og
það sem framið var fyrir mörgum öldum. Ekki er alltaf auðvelt
að þekkja markmið áróðursins en:
Sá sem greinir áróður leitar að hugmyndafræði sem bæði
í orðræðu sinni og myndrænni framsetningu endur-
speglar þær deilur sem fyrir voru, auk liðinna atburða,
hvernig vísað er í nútímanum til ákveðins gildismats, auk
þess að leita markmiða og raunveruleika framtíðar.
Endurómur táknmynda fortíðar hvetur fólk til þess að
tengja hugmyndir sem sátt er um í þjóðfélaginu við
markmið áróðursmannsins núna og í framtíðinni.7
Ekki er hægt að svívirða fórnarlambið nema það hafi einu sinni
verið stolt, frekar en hægt er að svívirða fósturmoldina nema
hún megi muna glæstari daga. Því er mikilvægt að skoða hlut-
verk hinnar upphöfnu konu, tákn fósturmoldarinnar.
Hin upphafna kona
Kvenímynd ríkja er dyggðum prýdd kona, annað hvort í líkingu
við ástríka móður eða óflekkaða mey. Tengsl móður við jörðina
eru ótvíræð og kemur þetta meðal annars fram í áróðurslist
þriðja ríkisins: „Ef karlmaðurinn var sýndur sem drottnari
nátúrunnar þá var konan sýnd sem náttúran sjálf....Konan var
hlutur, hlutverk hennar auðmjúkt og á hana átti að líta sem
hana ætti að frjóvga."8 Svipuð tákn voru notuð meðal þjóðern-
issinna í Króatíu í sjálfstæðisbaráttu þeirra þar sem myndlík-
ingar svo sem „móðir ættjörð“, „móðir uppalandi“ og „móðir
jörð“ voru notaðar um Króatíu og lögðu þjóðina að jöfnu við
frjósemi kvenna sem og dulræn tákn foldarinnar.5 Fornum
gyðjum frjósemi og akuryrkju (Demeter/Ceres) hefur verið
fengið móðurhlutverkið, sökum frjósemishlutverks beggja og
loks fengið það hlutverk að vera táknmynd þjóðar.

■“WS.SJWOMEN OF AMERICA
I SAVE YOUR COUNTR.Y
Buy WAR SAVINGS STAMPS
Meyjarímyndum á borð við
Jóhönnu af Örk var ætlað að
höfða til kvenna svo að þær
leggðu sitt af mörkum til að ná
fram lokamarkmiði hernaðarins.