Sagnir - 01.06.2001, Page 112

Jólakort
Áritun: „Gleðileg Jól Til Sigga. Frá sistir hans Steinunni.“ Handgert
af Jóhannesi S. Kjarval, ómerkt.
Einkaeign
Fegurðardísarkort
Art Nouveau-stíll. Konumynd fellur inn
í skrautflúraða mynd. Nafn viðtakanda
og heimilisfang á bakhlið. Texti á
framhlið: „Wien 26. April 1902. Elsku
nonni minn. Hjerna koma loksins fall-
egar meyjar, og þær mjög fallegar, eingu
síður en í Höfn. Mjer líður vel. Heilsaðu
öllum hinum frá mjer. Þinn E. Jónsson“
[myndhöggvari?]
Borgarskjalasafn
eða punktar komi við sögu. Skriftin er iðulega illlæsi-
leg og oft vantar dagsetningu. Á korti til Carls
Finsens póstkortaforleggjara frá Ólafi Johnson
kollega hans frá árdögum hérlendrar póstkortaút-
gáfu 1903 segir: „Eg kem cyclandi suður í Fjörð í
kveld.“ Annað kort segir: „Eg óska til lukku! þinn
Ól. Johnson." Þegar umrætt kort, sem sýnir Gullfoss,
Geysi og Almannagjá, er nánar skoðað, kemur í ljós
að búið er að strika yfir heitin vegna þess að erlendir
prentarar hafa haft hausavíxl á tveimur þeirra. Undir
mynd af beljandi vatnsflaumi Dynjandifoss í Arnar-
firði stendur með hendi Ólafs Johnson: „Haffi biður
þig að vera með upp á einn „Small“ kl. 9 í kveld“.
Annað kort til Carls hljóðar svo: „Glasgow brann til
kaldra kola í nótt, aðeins á tveim tímumV Óbærileg
fjarvist frá ástvinum er sígilt þema, en enginn að-
skilnaður var eins sársaukafullur og sá sem styrjald-
irnar tvær orsökuðu. Einkum hlýtur að hafa verið
tregafullt að lesa kveðjur hermanns í skotgröfum ein-
hvers staðar í Frakklandi sem ekki á afturkvæmt, þó
slík kort berist að vísu ekki hingað til lands.
Burtséð frá algengum þemum kemur yfirgrip
textans smám saman í ljós. Síbreytilegar svipmyndir,
óhindruð útsýn yfir mannlegar athafnir og tilfinn-
ingar, allt frá týndum vettlingi sem sárt er saknað til
þess að kjarnorkusprengjan springur. Þegar líða tekur
á öldina breytist málfar og orðanotkun, en skila-
boðin síður þrátt fyrir að tæknin hafi dregið úr fjölda
sendra póstkorta. Þau eru samt enn um langt skeið
langvinsælasti tjáningarmiðillinn. Þegar tilbreyting-
arsnauður textinn er að komast í þrot, eru svipir for-
tíðar vaktir upp í líki skálda og rithöfunda, og á elstu
kortunum heyrum við enduróma uppskrúfaðar og
tilgerðarlegar raddir, en þær breytast smám saman
með auknu málfarsfrelsi og þegar nær dregur miðri
öld er allt látið flakka. Lýsingarorð og orð sem sýna
ákafa eða eldmóð breytast fremur reglulega. Eldri
orð hverfa og koma ekki aftur, svo sem fjarskalega
fallegt, ósköp fín stúlka, dæmalaust indælt, og ávörp
eins og Yngismær, Hjartkæra systir, Elskulega vina,
Konan Guðríður Jónsdóttir, og nafnlausar kveðjur
frá Yngispilti vekja bros. Sveitarfélag Reykvíkinga
var einfaldlega „Hér“. Heimilisfang er sjaldan
skrifað, svo gerkunnugt er öllum fámennt sam-
félagið. Mannanöfn breytast og ávörp, ástarheiti og
blíðuhót úr penna sæta breytingum sem annað.
Tjáning hlýhugar og kærleiksþels, jafnvel þakklætis,
er iðulega einlæg og skýr, og kærleikurinn til almætt-
isins augljós. Tjáning þrár og girndar er oftlega
skammstöfuð eða skrifuð á leyndardómsfullan veg, þannig að
geta verður sér til um merkinguna. Sömuleiðis má aftur og aft-
ur sjá þá gömlu aðferð að rita skilaboðin öfugt við nafn og
heimilisfang. Það var gert til að forðast hnýsni allra nema
kannski forvitnasta bréfbera.
Póstkort á íslandi
Póstkort virðast hafa verið einkar vinsæl í fásinninu sem
ríkti hér á landi við upphaf síðustu aldar. Þau voru allajafna
varðveitt og tekin fram á góðum stundum, sýnd eða skoðuð.
Ekki var ótítt að menn skiptust á kortum. Sumir geymdu kortin
sín í fallegum albúmum, en önnur urðu velkt og óhrein við
ítrekaða handfjötlun. Póstkort voru í rauninni eini tengiliður
almennra borgara við sjónmenntir. Mörg voru þau einungis
send til að minna á sendanda og kannski gleðja viðtakanda. I
þeim tilvikum fylgdi enginn texti, einungis nafn sendanda á bak-
hlið. Áður en síminn varð almenningseign voru bréfspjöld einatt
notuð í Reykjavík til að flytja skilaboð manna á milli. í önd-
verðu voru þau oftast af erlendum uppruna, dönsk eða þýsk, en
eftir 1900 var farið að gefa út innlend póstkort, bæði af póst-
Ljósmyndakort
1. Hekla að gjósa.
Bréfspjald með mynd. Blár bekkur á bakhlið. „Til Hr H. embættismanns C. Finsen
Reykjavík ísland, frá G.J.“ Texti á framhlið: „Kveðja frá Heklu: Af ..tindi Heklu
hám“ geturðu horft yfir allar landsins meyjar og valið úr!!!“ Útg.: [Póst-
málstjórnin]. Prentað frímerki. Póststimpill: 1. 5. 1900. Með fyrstu kortum
íslenskum með mynd sem varðveist hefur.
Benediktssafn
2. Geysir að gjósa.
Bréfspjald með mynd. Blár bekkur á bakhlið. „Til Hr Carl Finsen, Reykjavík Is-
land, frá Gunnþórunni Jónsdóttur“. Texti á framhlið: „Lukkósk i tilefni af 6. Maj
1900. Kveðja frá Geysi.“ Útg.: [Póstmálastjórnin]. Prentað frímerki. Póststimpill:
1. 5. 1900. Eitt elsta íslenska kortið með mynd sem varðveist hefur.
Benediktssafn
110