Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Blaðsíða 66

196
HELGAFELL
vegna þess, að ungi morðinginn hefur mögl-
unarlaust sætt sig við örlög sín og undrast
aðeins ræðu Eitels um réttlætið. Honum er
sem sé efst í huga hið guðdómlega réttlæti
og lítur á skoðanir Eitels um að geta sjálfur
ráðið örlögum sínum, sem fordild og hégóma-
skap. En á þýzku merkir einmitt nafnið Eitel
fordild. Þótt Eitel segi lionum söguna um
böi’nin, sem nafnaskipti voru höfð á, er Limx-
ert samt örlögum sínum trúr. Andartak hug-
leiðir hann afleiðingar sögunnar, væri hún
sönn. En hann fyllist engri beiskju, því síður
uppreisnarhug. Ilann leikur bara andartak að
hugmyndinni. Þessi tryggð við sjálfan sig og
ætt sína, verður loks til þess, að Eitel er að
fullu Ijós villa sín og því getur hann réttilega
kropið fyrir lxinunx dauðadæmda og þakkað
honum fyrir náðina.
Eitel og Linnert eiga það sameiginlegt í
sögulok, sem liinum persónum sögunnar er
varnað, að hafa skilið sjálfa sig og um leið
tilgang mennsks lífs. Hvorugur þeirra vill
skjóta sér undan greiðslunni. Um það fjallar
einnig frásagan, sem ofin er inn í söguna og
greinir frá kónginum í Portúgal og lénsnianni
lians, en sú frásögn hefur úrslitaþýðingu í
sögunni sjálfri. Hún sýnir sem sé Eitel franx
á, að hin lagalega sök er fyrir löngu úr sög-
unni, því að rnálið er fyrnt, en hins vegar á
hann og ættirnar tvær engu að síður undir
hið guðdónxlega réttlæti að sækja. Þegar
Eitel er orðið þetta ljóst, opnar það honum
leiðina til hinnar endanlegu sjálfsþekkingar,
er hann stendur frammi fyrir örlagabróður
sínum.
í þessari sixilldarlegu sögu renna sanxan yrk-
isefni og hugnxyndir úr mörgum sögum, t. d.
„Vejene omkring Pisa“ og „Sorg — Agre“.
í „Herregárdshistorien“ öðlast Linnert og
Eitel sönxu lífsviðhorf og ganxli óðalsbóndinn
og Ane-Marie í söguxxni „Sorg — Agre“. Hinn
algjöri samruni hugmynda og ytra forms
Iíerragarðssögunnar gerir haixa að lxliðstæðu
„Sorg — Agre“ og um leið er lnin ein alsnjall-
asta saga Karenar Blixen.
Kímnisagan „To gamle herrers historie“
er nxun auðskildari, en sú, sem nú liefur verið
rakin. Vandamál mannanna tveggja er, hvers-
vegna annar var kokkálaður, en hinn ekki.
En sökum þess að hér er rætt um nxál, sem
allir hat'a áhuga á, og sagan er auk þess mjög
auðskilin, verður söguþráðurinn ekki rakiixn
hér. Hinsvegar er ærin ástæða til að ræða nán-
ar hina yfirgripsixxiklu og athyglisverðu sögu,
„Karyatideme“, sem er ófullgerð að sögn,
vegna þess að heixni liefði lokið með þvílík-
um skelfingum, að skáldkonan þorði ekki að
rekja hana lengur. Víst er það satt, að sagaix
er grimnxileg, en sanxt er þessi skýring sjálf-
sagt ekki allur sannleikuriixn. Síðar verður
náixar á það drepið. Vaixdamálið er hið sama
og í svo mörgunx fyrrri sögununx, þ. e. rnaður-
inn flæktur í fordóma sína, hér í víðtækari
skilningi en áður. Sagan er ótvírætt tilraun
til að skýra skoðun skáldsins á hnignun að-
alsins og suixxpart þó sérstaklega aðalsiixs í
Frakklandi.
Meginhugsun sögunnar er fólgin í uafni
hennar, Karyatideme.
„A það þá um alla eilífð að vera hlutskipti
kvemxa að vera máttarstoðir heinxilanna —
bera þau uppi rétt eins og steinstyttur þær,
sem nefndar eru karyatíður?“
Ungi maðurinn svarar: „Þið (konurnar)
haldið, að þið séuð dásamlegustu verur, sem
guð hefur skapað. Eix það kynni að vera auð-
veldara að gera dýrlegan lilut úr steini en af
holdi og blóði. Þessar konur, sem vilja við-
halda orðstír gömlu aðalsættanna og varð-
veita hið hefðbundna skipulag Frakklands,
þær skortir blátt áfi-am almennaix mannkær-
leika. Þær eru bundnar á liöndum og fótum
af hentisemi, þær verða stöðugt að hugsa unx
útlitið, hinn ytri ljóma. Þær láta liandlegg-
ina aldrei falla, segir í sögunni, þær verða að
lialda þeim hátt á loft, lxátt, hátt, en hina
hlýju faðmandi, útréttu haixdahreyfingu
þekkja þær ekki. Ungi aðalsmaðurinn brýzt
út og hrapar niður í hyldýpið ginntur af kyn-
livötum sínum. Unga frúin, hálfsystir hans,
reynir að stöðva liann, eix sjálf er hún óafvit-
vitandi gift öðrum hálfbróður sínum. Lesand-
inn getur auðveldlega getið sér til um enda-
lok sögunnar: Hún, nxaður hennar og sonur
farast. Líkt þessari aðalsætt er aðallinn alls-
staðar dauðadæmdur, einkunx þó á Frakk-
landi. Og dauðameinið er næstum hið sanxa
og liinnar aðframkomu Alkemene, óttinn við
hið sanna líf.
Hér að framan er þess getið, að óttinn við
hin hræðilegu endalok væri aðeins ein ástæð-
an til þess að þessi saga er ófullgerð, það