Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Page 230

PETER BROWN
Að síðustu komum við að því sem hæst ber í skynjuninni á hinu yfir-
skilvitlega eins og það snerti menningu miðalda. Smátt og smátt og hik-
andi, en með vaxandi sannfæringu einmitt vegna þess að hún er að mestu
leyti óafvitandi, er hið yfirskihdtlega skilgreint sem ffamlenging einstak-
lingins upp á við. Hið yfirnáttúrlega breytist í vitund eða næmi einstak-
lingsins á eigin mátt, sem er borgið með því að honum er lyft upp yfir
tvíræðni og blekkingar skynheimsins. Englar hverfa úr huga og úr list
tólftu aldar83 - þessum gömlu táknum um hið ó-mannlega er fljódega
skipt út fyrir tákn um hina upphöfhu mannlegu veru. Þeim er skipt út
fyrir Maríu mey. I vaxandi útbreiðslu helgisagna um Maríu, svo dæmi sé
tekið, opnast okkur heimur þar sem einstaklingurinn sækist efdr, hjá
hinu yfirskilvidega, ósýnilegu samneyti við allt það sem er blíðast, hrein-
ast og ótvíræðast gott í hans eigin hugskoti. Það eru til að mynda engir
helgir dómar kenndir Maríu mey. Það er engin tvíræðni eins og dautt
hold og bein í kringum hana; það sem hún lætur mönnunum eftir eru tær
himnesk tákn - dropa af mjólk sinni, möttul, minningar um nærveru
sína. Hún er ekki eign neins eins staðar. I samanburði við Maríu mey eins
og hún kemur fyrir í dýrkun tólftu aldar, varð ekki sagt um dýrling eins
og heilaga Foye að hún stæði fyrir svo meyran hluta sálarinnar,84 hvort
sem skínandi myndinni af henni var stillt ógnandi upp við jaðar lands
sem deilt var um85 eða henni veifað í fylkingarbroddi til þess að binda
enda á slagsmál í klaustrinu í Conques.
Það var utansveitarmaður ffá Chartres sem skráði fyrstu jarteinasög-
urnar af heilagri Foye, en því var síðan haldið áfram af staðarmanni,
munki í Conques. Heilög Foye er áhugaverð fyrir þá sök að hún er
tveggja tíma. Hún er eins og María, fögur og hrein mey.86 Hin mörgu
kraftaverk um björgun úr fangelsi - sem vitna um hrollvekjandi dýflissur
lénstímans - eru ekki eins dramatísk og jarteinir áðurgenginna alda.
Hlekkir renna ekki af föngunum „eins og glerbrot". Hún er öllu heldur
dýrlingur innblástursins. Hún hvetur riddarann í draumi til að treysta á
sína mannlegu hugvitssemi og gæfuna.87 An tilfinningasemi kemur hún
83 M. D. Chenu, La théologie au Xllbne siecle, bls. 52-61; sjá E. Delaraelle, „La Cult-
ure religieuse des la'ies en France,“ I laici nella „societas christiana“ ..., bls. 551.
84 Mirac. S. Fidislll, 14, bls. 153.
85 Sama rit, IV, 16, bls. 203.
86 Sama rit, I, bls. 10 og IV, 8, bls. 190.
87 Sjá sama rit, III, 4, bls. 133.