Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2007, Page 151

Á SLÓÐ HÚMANISTA Á ÍSLANDI
bréfanna skrifar Gissur í Hamborg árið 1532 og sendir þau velgerðar-
manni sínum, Ogmundi Pálssyni biskupi í Skálholti. 011 hin bréfin eru
rituð á Islandi á árunum 1538 til 1547, flest ef ekki öll í Skálholti.
Æviskeið viðtakenda bréfanna spannar vítt bil. Elstir voru Ogmund-
ur biskup og Jón Einarsson, officialis og prestur í Odda, líklega fæddir
um 1470, og Þorvarður Einarsson var þeirra yngstur, fæddur um 1520.
Hinir munu trúlega hafa verið nær Gissuri að aldri. Athyglisvert er að
sjá hvemig mismunandi samband bréfritara við þessa menn endurspegl-
ast í bréfum hans og ræður þar ekki aðeins aldur heldur og þjóðfé-
lagsstaða og hvers eðlis kynnin voru. Merki þessa má til dæmis sjá í
bréfunum til Ogmundar biskups og Jóns Einarssonar. Bréf Gissurar til
Ogmundar sýna samband tveggja manna í mjög mismunandi þjóð-
félagsstöðuA Gissur er ungur námsmaður sem Ogmundur hefur kostað
til náms, og bréfritara er mikið í mun að sýna þakklæti sitt, að námið
sækist sér vel og að hann sé maklegur velgerða biskups, enda gætir hann
þess vel að beita viðeigandi orðalagi eins og Domine venerande, æru-
verðugi Herra og celsitudo tua, yðar hágöfgi. Ögmundur hefur áreiðan-
lega glaðst þegar hann sá góðan námsárangur Gissurar í verki en líklega
ekki gert sér fyllilega grein fyrir þeirri hættu að í Hamborg gæti hann
einnig kynnst nýjum straumum í trúmálum sem væru biskupi Ktt þókn-
anlegir. Af óttablandinni virðingu við biskup hefur Gissur vart tíundað
þessi mál bréflega. Bréf Gissurar til Jóns, sem skrifað er í Skálholti í apríl
1538, lýsir annars konar sambandi.16 Gissur sýnir vissulega Jóni tilhlýði-
lega virðingu og talar einnig í þessu bréfi um celsitudo tua, yðar hágöfgi,
en að öðru leyti er bréfið miklu innilegra og ber þess glögglega vott að
þeir Jón voru vinir þrátt fyrir mikinn aldursmun, enda kallar Gissur Jón
vin, amiais, og ávarpar hann með orðunum vir humanissime, þú mann-
kostamaður, sem sýnir að hann hefur metið Jón mikils.1' I Fornbréfa-
safni er þess getið í athugasemd að Arni Magnússon (1663-1730) pró-
15 Diplomatarium Islandicum (íslenzkt fombréfasafn) IX, 503-504, Reykjavík: Hið ís-
lenska bókmenntafélag, 1909-1913, bls. ólO-óll.
16 Sama ritX, 117, Reykjavík: 1911-1921, bls. 350.
1 Erfitt getur verið að þýða lýsingarorðið humanus (í efsta stigi humanissimus). Þess
vegna bar ég notkun orðsins undir tvo sérfræðinga í húmamskum fræðum, Outd
Merisalo frá Jyváskylá og Marianne Pade frá Árósum. Það var samdóma álit þeirra
að á tímum húmanismans hafi orðið verið notað í hinni klassísku merkingu, það er
að humanus lýsi manni sem er mannlegur og einkum þeim sem hefur til að bera þá
kosti sem hæfa virðingu þeirri að vera maður.
149