Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2007, Síða 157

Á SLÓÐ HÚMANISTA Á ÍSLANDI
í huga sér og minna sig á að vera tortrygginn, Cicerone tamen subinde illud
Epicarmi dictum meo animo occinente. Memento diffidere. Hér er verið að
skírskota til heimspekiritsins Academica Priora efrir Cicero þar sem vikið
er að þeim mun sem sé á draumsýnum og veruleika og er í því sambandi
vitnað í orð Epicharmusar sem taldi sig vera að dreyma að hann væri
dauður.30 Svo Ktið traust bar Guðbrandur til höfuðsmanns. I lok bréfs-
ins minnist Guðbrandur á deilur sem hann átti við íslenska höfðingja um
aflausnir. Hann er fullur beiskju vegna sinnuleysis höfðingja í þessu máli
sem biskup taldi mikilsvert siðferðismál og skýrir afstöðu þeirra með því
að vitna í ljóðlínu eftir rómverska skáldið Ovidius, est piger ad poenas
princeps adpremia velox, höfðinginn er latur við að refsa en fljótur að veita
verðlaun.31 Með þessum bréfum sínum sannaði Guðbrandur að hann
hafði það fullkomlega á valdi sínu að beita því tungumáli og stíl sem
erlendum menntamönnum var tamt að nota á þessum tíma.
Ekki ber að draga í efa að menntun og afstaða Guðbrands biskups
hafi haft ómæld áhrif á þróun kirkju og æðri mennta á Islandi. Hann var
ekki aðeins röggsamur embættismaður andlegs og veraldlegs valds í
landinu heldur lét hann og flest meiri háttar mál í íslensku þjóðlífi til sín
taka. Hann lyfti grettistaki í útgáfu bóka á íslensku og styrkti þar með þá
virkni sem hófst af alvöru með íslenskri þýðingu Odds Gottskálkssonar
á Nýja testamentinu sem út kom í Hróarskeldu árið Í540. Flest þau rit
á íslensku sem prentuð voru fyrir Í600 voru trúarlegs eðlis og oftast
þýdd úr latínu, dönsku eða þýsku.32 Að þeim stóðu forystumenn sið-
breytingar og kirkju og tengjast margir þeirra ef ekki allir húman-
ismanum að einhverju leyti, enda fór þessi þýðingarvirkni og notkun á
þjóðtungu vel saman við hugmyndir og störf ýmissa þekktra húmanista
bæði á Ítalíu og í Þýskalandi. Miklir húmanistar eins og Petrarca
(1304-1374), Boccaccio (1313-1375), Bruni (1369-1444), Pohziano
(1454-1494) og Pietro Bembo (1470-1547) lögðu allir drjúgan skerf til
sköpunar ítalsks ritmáls og nefnist sá hluti húmanismans sem lýtur að
þjóðtungu umanesimo volgare á ítölsku. Menn fengust einnig við að þýða
Biblíuna og árið 1471 birtist á prenti í Feneyjum ítölsk þýðing Bibl-
30 Cicero, Academica Priora 51: Idemque in Epicharmo: „nam videbar somniare med ego
esse mormmn “.
31 Ovidius, Ex Ponto I, 2, 121: sed piger ad poenas princeps, ad praemia velox.
32 Halldór Hermannsson, Icelandic books of the Sixteenth Century, Islandica IX, Ithaca,
New York: Comell University Library, 1916.
155