Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2007, Qupperneq 158

SIGURÐUR PÉTURSSON
íunnar efdr Niccolö Malermi og var hún endurprentuð mörgum sinn-
um. Ymsir þýskir og svissneslár húmanistar frumsömdu verk á þýsku og
unnu einnig ötullega að þýðingum á klassískum verkum og birtist mikið
á prenti á seinni hluta 15. aldar og má þar nefha verk efdr menn eins og
Niklas von Wyle (um 1410-1479), Heinrich Steinhöwel (1412- 1479),
Albrecht von Eyb (1420-1475), Friedrich Riederer (um 1450 - eftir
1508) og Sebastian Brant (1458-1521).33 A sama tímabili voru gefnar út
margar biblíuþýðingar á þýsku og mun sú elsta þeirra vera frá því um
1461. Þýðingar á þjóðtungu voru því ekki nýjar af nálinni þegar sið-
breytingarmaðurinn Lúther tók þær í þjónustu sína og reisti sér mikinn
minnisvarða ekki aðeins á sviði trúmála heldur einnig í sögu þýskrar
tungu. Húmanisti eins og Erasmus sýndi hins vegar þjóðtungum lítinn
áhuga og sýnir þetta vel hversu mikil breidd var í þeim viðfangsefhum
sem andans menn fengust við á þessum tíma. Þótt húmanistaáhrif í
íslensku verkunum séu ekki alltaf svo ljós þá ber að hafa í huga að
þýðendur verkanna höfðu oftast hlotið menntun sína í anda húmanism-
ans og voru títt í nánu sambandi við kunna húmanista. Biskuparnir, Mar-
teinn Einarsson, Olafur Hjaltason og Gísli Jónsson (1515-1587) unnu
til að mynda allir að þýðingum og útgáfu guðsorðabóka og áttu náið
samstarf við Peder Palladius Sjálandsbiskup sem stundað hafði nám um
árabil hjá Philipp Melanchthon í Wittenberg. Einn aðalkennari Guð-
brands Þorlákssonar var einn merkasti guðfræðingur og húmanisti Dana
um áratugaskeið, Niels Hemmingsen (1513-1600), en einnighann hafði
notið kennslu Philipps Melanchthons um langa hríð. Fjarlægðin milli
leiðtoga siðbreytingarinnar á Islandi og húmanistanna Bugenhagens
(1485-1558) og Melanchthons, nánustu samstarfsmanna Lúthers, var
því ekki eins mikil og ætla mætti.34 Þótt kirkjunnar þjónar yrðu eðlilega
helstu forvígismenn húmanismans á íslandi voru þó einnig menn utan
hennar sem sýndu með ýmsu móti að þeir höfðu orðið fýrir áhrifum af
þessari menningarstefnu og vildu miðla af brunni hennar. Slík áhrif
verða vissulega aldrei könnuð til hlítar en engu að síður má geta manna
eins og bræðranna Magnúsar Jónssonar prúða (um 1531-1591) sýslu-
manns og Staðarhóls-Páls (d. um 1598) sem báðir voru miklir artkvæða-
33 Um verk Riederers sjá: Sigurður Pémrsson, „Húmanisti á Rauðasandi. Magnús
Jónsson prúði og ritstörf hans“, Ritið 3/2005, bls. 95-110, hér bls. 105-106.
34 Johannes Bugenhagen prestur við Stadtkirche í Wittenbergen var skriftafaðir Lúth-
ers og aðalhöfúndur kirkjuskipanar Kristjáns konungs III.
I5Ó