Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2007, Page 169

ÚTRÁS ÍSLENDINGA OG HNATTVÆÐING HINS ÞJÓÐLEGA
myndlist og tónlist. Augljósasta dæmið er trúlega Björk Guðmundsdótt-
ir söngkona en um hana má heyra talað í íslenskum og erlendum miðl-
um sem sambland af alþjóðlegum og íslenskum listamanni. Tilvísunin til
„álfa“ sem oft heyrist í samhengi við Björk, gæðir uppruna hennar ljóma
þjóðsagnararfleifðar Islands og undirstrikar jafnframt tengingu við nátt-
úru landsins.
Hver er þá staða þjóðmenningar og þjóðernishyggju í hnattvæddum
heimi samtímans? Þegar þjóðemishyggju er blandað saman við alþjóð-
lega þætti eða hún notuð í nútímalegri hönnun virðist hún gjaldgeng í
markaðsveröldinni og jafnvel litið á hana sem þátt í einstaklingsbundinni
tjáningu. Islenskur þjóðbúningur kvenna er gott dæmi um þetta, hann
þykir „hallærislegur“ einn og sér en verður hluti af samtímahátísku ef
hlutar úr búningnum em notaðir eða hann gerður að „blendingi“ á ein-
hvern hátt. Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra mætti
til dæmis á opnun Þjóðminjasafhsins 1. september 2004 í íslenskum
búningi að hluta til. Sumar raddir héldu því fram að verið væri að nota
búninginn á „rangan“ hátt og endurspegluðu þannig sýn á menningar-
tákn sem frosin og vel affnörkuð, en einnig þótti notkun búningsins vera
„nýtískuleg" í jákvæðri merkingu og trúlega endurspegla góðan smekk
ráðherrans í fatavali. Framleiðsla minjagripa er annað dæmi sem taka má
um stöðu þjóðmenningar. Slík ffamleiðsla er hluti af hrárri gamaldags
þjóðernishyggju að því leyti að hún felur í sér einhverskonar fjöldafram-
leidda affitun gamalla hluta, svo sem fatnaðar. Þeim hættir því til að vera
flokkaðir sem hluti af lágmenningu, en hins vegar má sjá í hönnunar- og
listagalleríum víðsvegar að þjóðlegir þættir eru notaðir á nýjan hátt, svo
sem íslensk mynstur og margvíslegar tilvísanir til íslenskrar menningar.
Oft má einnig heyra að Island sé tilraunasmiðja tískufýrirtækja vegna
þess að Islendingar leggi svo mikið upp úr tísku og úditi. Þótt eitthvað
megi vera til í þessu er þó vafasamt að álykta að öll þjóðin arki áfram sem
tilraunavettvangur tískuhönnuða því augljóslega er munur byggður á
efnahag og aldri. Þetta beinir sjónum að því að einstaklingsmiðuð þjóð-
emishyggja virðist að einhverju leyti vera bundin við efnahag og þar af
leiðandi stéttaskiptingu34 á milli þeirra sem taka virkan þátt í hnattvædd-
um og alþjóðlegum samtímanum og hinna sem gera það ekki. Astæða
34
Ég nota hér hugtakið stétt fyrst og fremst til að vísa í efnahagslega stétt en ekki í
tengslum við menntun eða starf.