Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Page 29

ÁRVEKNI EÐA AUÐSVEIPNI
Almenningur veltir því nú skiljanlega fyrir sér hvernig standi á því að
margir helstu leikendur á sviðinu í aðdraganda bankahrunsins hafi verið
langskólagengið fólk. Meðal þess sem til að mynda viðskiptafræðingar,
lögfræðingar og endurskoðendur þurfa að taka til gagnrýninnar skoðunar
er hvort meðlimir þessara fagstétta hafi gengið gagnrýnislítið erinda pen-
ingamanna á undanförnum árum í stað þess gæta sjálfstæðra, faglegra
hagsmuna: „Farið var út á yztu mörk þess sem var löglegt og leyfilegt og
her lögfræðinga hafður í því að láta ofurflókna viðskiptagjörninga passa í
ramma laga og reglna. I einhverjum tilvikum leikur grunur á að farið hafi
verið út fyrir þann ramma.“n Styrkja þarf þá hugsun í menntun fagstétta
að réttnefhd fagmennska feh í sér að hafa hagsmuni samfélagsins að leið-
arljósi. Er ef tdl vill þversögn í því fólgin að segja að hámenntað fólk sýni af
sér skeytingarleysi gagnvart eigin samfélagi?
Síðari viðbrögð mín við því að hið þolinmóða ræktunarstarf sé frum-
skylda háskólamanna varðar einmitt það sem gerst hefur í íslensku samfé-
lagi. Askorun Emsts Bloch um árvekni vísindamanna hefur ef til aldrei
fallið í eins frjóan jarðveg og nú því að sú hugsun er áleitin að við höfum
flotið sofandi að feigðarósi. Það er brýnt að háskólasamfélagið líti í eigin
barm. Um þessar mundir er réttilega spurt hvort fjölmiðlar hafi vanrækt
skyldur sínar í aðdraganda bankahrunsins. Því má halda fram að gagnrýni
á fjölmiðlana megi spyrða við gagnrýni á fræðasamfélagið, og brýnt er
fyrir okkur að hugleiða hvort hugvísindamenn hafi bragðist hlutverki sínu
í samfélagsumræðu. Árni Dam'el Júlíusson sagnffæðingur hefur fært rök
fyrir því að íslenskir menntamenn beri umtalsverða ábyrgð á núverandi
ástandi vegna þess að skort hafi á gagnrýni úr garði akademíunnar á sam-
félagsþróunina.12 Hann álítur að hugvísindin hafi misst sjónar á samfélags-
heildinni og þróunaröflunum og í staðinn horft á hið einstaka, einblínt á
orðræðuna en ekki þau valdatengsl sem liggja henni að baki.13 Arni Daníel
áhtur raunar að póstmóderrúsminn, sem hugvísindin hafi í auknum mæli
ánetjast, eigi það sammerkt með frjálshyggjunni að álíta greiningu á heild-
inni fræðilega ómarktæka.
Við þessa athugasemd Arna mætti prjóna því að í uppgjöri sínu við
11 „Iðrun og fyrirgefhing“, Morgiinblaðið, leiðari, 17. ágúst 2009, bls. 14.
12 Ami Daníel Júlíusson, ,Andóf í akademíunni", erindi í hádegisfyrirlestraröð
Sagnfræðingafélags Islands Hvað er andóf? 3. febrúar 2009.
13 Dæmi um aðvörun hugvísindamanns við auknum áhrifum auðvaldsins á Islandi er
„Gyltuöldin. Brot úr fyrirlestri Stefáns Snævarrs", MIR 1, 2006, bls. 7. Einnig má
nefna grein Páls Skúlasonar, Menning og markaðshyggja“, Skímir 182 (vor),
2008, bls. 5-40.