Tímarit Máls og menningar - 01.04.1946, Blaðsíða 75

UMSAGNIR UM BÆKUR
65
heldur varð að skipa sér í flokk, hann gerðist sósíalisti og hefur helgað þjóð-
félagshugsjónum sínum mikinn hluta kvæða sinna. En ég fæ ekki skilið, hvers
vegna þessi barátta hans þarf að brjóta í bága við „fegurð listarinnar". Hlut-
verk hans er að sameina líf og list, nota vopn listarinnar til eflingar hugsjón-
um sínum; takist honum það ekki, gengur hann ekki heill til baráttu. 1 stað
þess að velja á milli lífs og listar, verður liann að velja hvorttveggja, annað er
svik bæði við lífið og listina.
Jóhannes úr Kötlum er of hefðbundinn í framsetningu sinni og túlkun. Hann
talar miskunnarlaust um írelsi, kúgun, réltlæti o. s. frv. o. s. írv., enda þótt
þeim orðum liafi verið útjaskað svo af ómerkilegum pissskáldum að þau bafa
enga merkingu lengur, nema blásið sé í þau nýju lííi; en það hefur Jóhannesi
úr Kötlum ekki tekizt. Hann yrkir ádeilukvæði, hvatningar- og hetjuljóð; en
þau eru of máttlaus, vantar eldmóð og ástríðuþunga og missa því marks.
Yrkir Jóhannes úr Kötlum slík kvæði vegna þess að hann metur lífið meira
en listina? Ef svo er, þá er hann á rangri leið. Þegar ég las kvæði hans Stalín-
gtad, minntist ég kvæðis Eriks Blombergs um sama efni, Violoncéllen. Hann
yrkir um hinn mikla hildarleik stóryrðalaust, og lætur hetjustríð borgarinnar
speglast í örlögtim eins manns sem bjargar cellóinu sínu, því dýrmætasta sem
hann á, úr brunarústunum. Slíkt kvæði ætti Jóhannes úr Kötlum að geta ort.
Ilann hefur margsýnt það að honum lætur bezt það einfalda, látlausa og hjart-
anlega, enda þótt hann mætti temja sér minni tilfinningascmi, meiri sjálfs-
aga, hnitmiðun og smekkvísi.
Tvö lengstu kvæðin í þessari bók eru eftirmæli um Nordahl Grieg og Kaj
Munk. Það eru snotur kvæði en hvorki óvenjuleg né innileg. I kvæðinu um
Kaj Munk er vakningarstarfi hans í Danmörku fyrir stríð lýst með fögrum orð-
um. Það starf var þó unnið í flokki afturhaldsmanna. Kaj Munk var mjög
afturhaldssamur í þjóðfélags- og menningarmálum, ítalski fasisminn átti sterk
ítök í honum, og það var ekki laust við að hann hefði nokkra samúð með
nazismanum þá. Þetta varpar engum skugga á baráttu og dauða Kajs Munks
á hernámsárunum en gefur hugmynd um hversu margbreytilegur einstaklingur
hann var. En er Jóhannes úr Kötlum í raun og veru svona hrifinn af þessu
starfi hans, eða er þetta aðeins venjulegt erfiljóðaglamur?
Það kvæði sem helzt fær snortið mig í þessari bók er Hörpusveinn. Það er
einstaklega létt og þýtt, með þjóðkvæðablæ, og hrynjandi þess ein nægir til
þess að það verður hugleikið:
„Gil þar var, grjót þar var,
gras þar var,
lyfjagrasið, lambagrasið
og lóurnar,
tóugrasið og tóurnar.
Og það var skógur þar.“
Yms fleiri lagleg kvæði eru í bókinni, t. d. Ungt skáld í hvítu húsi og Ævi-
5