Tímarit Máls og menningar - 01.04.1946, Side 118

108
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
„Efnið“ er þaS sem lesandinn veitir viðtöku, og það getur ekki hjá
því farið að það sé háð stílnum.
Til þess að gera sér grein fyrir hvað stíll er, getur verið þægilegt
að skoða stíl höfundar á sama hátt og framkomu og hegðun einhvera
kunningja. Það er sagt um suma menn að framkoma þeirra sé „alltaf
róleg“, en að ástríður þeirra séu sterkar. Hvernig er hægt að vita
að ástríður þeirra séu sterkar? Vegna þess að þeir „koma upp um
þær“ með einhverjum smávægilegum en þýðingarmiklum þætti
framkomunnar, með því að bíta á jaxlinn eða kreppa hnefann. Með
öðrum orðum, framkoma þeirra er í raun og veru ekki alltaf róleg.
Það er sagt um aðra menn að þeir séu alltaf „sléttir, felldir og alúð-
legir“ en komi samt leiðinlega fyrir. Hvers vegna koma þeir leiðin-
lega fyrir? Vegna þess að þeir eru leiðinlegir og þess vegna ógeð-
felldir, og vegna þess að kurteisi þeirra er ekki raunveruleg kurteisi.
Það er sagt um aðra menn að þeir séu klunnalegir, feimnir, klaufa-
legir en beri samt með sér einhvers konar tign og þrótt. Hvers
vegna? Vegna þess að þeir hafa að geyma tign og þrótt ásamt
klaufaskap og öðrum eiginleikum. Sumir menn eru grófir í fram-
komu, hreinir og beinir, en eru samt geðfelldir, vegna þess að það
er „eitthvað við rödd þeirra“ eða „eitthvað í augnaráði þeirra“. í
raun og veru er framkoman alltaf í samræmi við skaphöfn manna,
enda þótt hún virðist vera andstæð henni. Framkoman brýtur aldrei
í bág við skaphöfnina. Hins vegar geta hinir ýmsu hlutar skaphafn-
arinnar verið í misræmi hver við annan. Þegar öllu er á botninn
hvolft er grófi maðurinn grófur og sá klaufalegi er klaufalegur, og
þessir eðlisþættir eru gallar. Framkoman leiðir þá í ljós. í raun og
veru birtist skaphöfnin í framkomunni, og framkoman er afleiðing
skaphafnarinnar og fulltrúi hennar. Sama er að segja um stíl og
efni. Það má segja að framkoma grófa mannsins varpi skugga á
blíðu hans. Ég er þó ekki þeirrar skoðunar. Ruddamennska hans er
að vísu mjög leið og þreytandi, jafnvel fyrir konu hans, en hún
gleymir henni fyrir augnabliks blíðu. Maðurinn er í raun og veru
ruddalegur, og er það oftar en hann er blíður. Framkoma hans gerir
skaphöfninni réttlát skil. Ef rithöfundur hneykslar mann á tíu síðum
og hrífur hann á öðrum tíu, þá er gagnslaust að ausa úr skálum