Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Qupperneq 82

Tímarit Máls og menningar
955): „Þá merktu þeir at sólargangi
at sumar munaði aftur til vors, en þat
kunni enginn segja þeim at degi ein-
um var fleira (í árinu) en heilum vik-
um gegndi. En maður hét Þorsteinn
Surtur ... leitaði hann þess ráðs at
Lögbergi, at et sjöunda hvert sumar
skyldi auka viku, og freista hve þá
hlýddi ... var þá þat þegar í lög
leitt at ráði Þorkels Mána og annara
spakra manna. (Þorsteinn Surtur
drukknaði árið 960.)
Eftir breytingu þessa var árið því:
Venjulegt ár: 52 vikur eða 364 dagar,
7. hvert ár: 53 vikur eða 371 dagur
og meðalár því 365 dagar og því enn
of stutt, eða sem nam hlaupársdegin-
um í júlíönsku tímatali. Tímatal þetta
hefur verið kennt við Þorstein Surt
og nefnt Surtstal; um það hefur verið
ritað mikið mál. Júlíanska tímatalið
kom hingað með klerkunum eftir
kristnitökuna, og svo öldum skipti
voru hér notuð tvenn tímatöl jafn-
hliða, hið júlíanska og vikutalið
islenzka, sem alþýðan hélt enn, en
leiðrétti þó hið gamla Surtstal með
því að skjóta sumaraukanum (auka-
vikunni) tíðar inn, en Surtur hafði
ráðlagt að gera til að „freista hve þá
hlýddi.“
íslendingar höfðu einnig forn nöfn
á mánuðunum. Gísli Brynjúlfsson tel-
ur þessi nöfn:
1. Heyannir ............... 30 dagar
2. Tvímánuðr .............. 30 —
3. Haustmánuðr............. 30 —
4. Gormánuðr ............... 30 dagar
5. Ýlir .................. 30 —
6. Mörsugr.................. 30 —
7. Þorri ................... 30 —
8. Gó eða Góa............... 30 —
9. Einmánuðr ............... 30 —
10. Harpa ................. 30 —
11. Skerpla ................ 30 —
12. Sólmánuðr .............. 30 —
Aukanætur................... 4
364 dagar
Vor hefst með fyrsta degi einmán-
aðar, en sumar með Hörpu.
Sum mánaðanöfnin svo sem Þorra,
Gó og Ýli má rekja aftur fyrir land-
nám íslands að því er virðist, en
mörg munu al-íslenzk. Til eru einnig
fleiri nöfn en hér eru talin.
Samræming júlíanska tímatalsins
og þess íslenzka mun hafa átt sér stað
á fyrra helmingi 12. aldar. Þá voru
arabiskar tölur enn óþekktar hér um
slóðir, en aðeins notaðar hinar óþj álu
rómversku tölur. Þrátt fyrir það tókst
íslendingum að vinna á þessu sviði
þrekvirki, sem ber vott um mikla bók-
vísi og tölvísi. Svöl, heilbrigð heið-
ríkja umlykur þessa kynslóð. Við
þekkjum enn nöfn nokkurra manna
hennar en nöfn annarra eru gleymd.
Nöfn sem við þekkjum eru t. d. Sæ-
mundur fróði Sigfússon (d. 1133),
Ari fróði Þorgilsson (d. 1148),
Bjarni tölvísi Bergþórsson (d. 1173)
og Stjörnu-Oddi, sem var uppi á fyrra
helmingi aldarinnar.
Bjarni hinn tölvísi var prestur, en
Oddi Helgason (Stjömu-Oddi) var
72