Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Page 106

Tímarit Máls og menningar
merkilegur minnisvarði íslenzkrar mann-
kynssöguritunar en fullgild nútímasagn-
fræði. Það fór því vissulega vel á því að
Mál og menning skyldi ráðast í það stór-
virki að fullnægja téðri þörf. Reyndar má
vera að íslenzkur almenningur hafi annað
við tímann að gera en viðra sig upp við lið-
inn tíma meðan nútíminn er honum jafn
andstæður og raun ber vitni; en hann hlýt-
ur jafnframt að byggja alla von sína um
menningarlíf á breyttum tíma. Og þá sakar
ekki að eiga handbærar bækur sem miðla
bæði fróðleik og skemmtun — og þó um-
fram allt auknum skilningi á fortíðinni.
Síðasta útkomna bindið sem hér um ræð-
ir er að blaðsíðutali sýnu mest þeirra sem
að ofan greinir: hátt á 5. hundrað blaðsíð-
ur. Er stærð þess í samræmi við umfang og
mikilvægi tímabilsins sem tekið er til með-
ferðar. Höfundur hefur tekið þann kost að
ganga út frá þeim tímamótum sem urðu í
milliríkjasögu Evrópu með friðargerðinni
í Vestfalen er batt enda á þrjátíu ára stríð-
ið.
Engir nema þeir sem reynt hafa gera sér
líklega grein fyrir þeim erfiðleikum sem
eru samfara samantekt sagnfræðirits af
þessu tagi. Höfundurinn stendur andspænis
óhemjumiklu efni sem ótaldir einstakling-
ar hafa dregið saman til að varpa sem skær-
ustu ljósi á tímabilið, hver á sinn hátt og
út frá sínu sjónarmiði, að ógleymdum
þeim vitnisburði sem samtímamenn hafa
látið eftir sig.
Þar sem hér er um að ræða almenna sögu
sem þarf helzt að fullnægja jafnt fagmönn-
um sem fróðleiksfúsum ahnenningi felst
vandinn einkum í því að velja og hafna eft-
ir þeim mælikvarða sem höfundurinn notar
til að greina milli aðalatriða og aukaatriða;
og þó um fram allt að fella brotin saman á
þann veg að úr myndist samfelld og rökræn
heild. Einstaklingurinn skynjar lfðandi
sögu aðeins sem brot af heild sem hann hef-
ur óljósa hugmynd um, en í hlut sagnfræð-
ingsins kemur að safna brotunum saman,
skýra heildarsvipinn og draga meginlínum-
ar sem söguþróunin fylgir. Hins er ekki að
dyljast að örðugt er að samræma þetta hlut-
verk þeim kvöðum sem atburðasagan (þ. e.
stjómmálasagan) leggur honum á herðar.
Traust atburðasaga er vissulega nauðsyn-
legur rammi almennrar sagnritunar. Hins
vegar er það eðh atburðarins að vera ein-
stakur, þ. e. andstæða hins almenna. I þessu
er meginvandi almennrar sagnritunar fólg-
inn.
Bergsteinn hefur tekið þann kost að
f jalla um almennt ástand og þróun atvinnu-
og þjóðfélagshátta, trúmála og andlegrar
menningar á fyrstu hundrað blaðsíðum rits-
ins og helgar sfðan afganginn sögu einstakra
landa, aðallega stjórnmálasögu þeirra og
viðskipta innbyrðis (styrjaldasögu). Ávinn-
ingur af þessari skiptingu er sá að lesand-
inn fær ljósa hugmynd um þessa hlið tíma-
bilsins sem Bergsteinn skýrir oft í ljósi
stétta- og hagsmunaandstæðna. í þessu til-
liti eru margir kaflanna ágætlega saman
settir og lýsandi, ekki sízt hinir fyrstu um
Frakkland Mazarins og Fronde-uppreisnar-
innar, England á dögum byltingarinnar og
Prótektoratsins, Þýzkaland eftir þrjátíu ára
stríðið o. fl. Þá gerir höfundur milliríkja-
sögunni einatt góð skil, einkum þegar hann
fjallar um hana sér á parti, s. s. Sjö ára
stríðið. Ef til vill hefði verið hagkvæmt að
fjalla einnig um milliríkjasögu seytjándu
aldar í sérstökum kafla í stað þess að flétta
hana inn í sögu einstakra landa. Meginlín-
ur hennar hefðu þá orðið skýrari og höfund-
ur komizt hjá óþarfa endurtekningum.
Bergsteinn hefur því lagt megináherzlu á
stjórnmála- og milliríkjasögu þessa tíma-
bils. Ekki er því að leyna að gerendum
hennar, stólkonungum og öðrum landstjóm-
endum, er þar gert hærra undir höfði en
nauðsyn ber. Vissulega höfðu athafnir
96