Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
menn sem feingust við að stauta sig
frammúr saltara. Við vitum ekki hve-
nær undirbúníngur var að því haf-
inn að semja þjóðtúnguna við letur.
Nær elleftu öld miðri var sú ný-
breytni upp tekin að senda einstöku
íslendíng til náms í laungu alkristin
lönd, Eingland Frakkland og Þýska-
land. Við þekkjum nöfn og stöðu
nokkurra af mönnum þessum. Þeir
komu vitanlega heim aftur sem
latínumenn. ísleifur biskup er fyrst-
ur íslendínga sem fram stígur í ljós
heimsins svo kunnugt sé, og einn ís-
lendínga nefndur í útlendum ritum
á elleftu öld. Hann er fæddur 1006,
lærður í Herfurðu og vígður í Ham-
búrg segir Adam af Brimum, 4. júní
1055 að Viktori II. á páfastóli en
ekki undir Leó níunda einsog stendur
í Íslendíngabók. Ekki bendir neitt til
þess að ísleifur hafi nokkurntíma
reynt að skrifa orð saman á íslensku.
Eingin ummerki ritaðs orðs af neinu
tagi eru til frá 11. öld á íslandi; ekki
heldur vitneskja sem treysta megi um
að nokkur íslenskur texti hafi orðið
til á undan Ara og þeim lögfræðíng-
um er gerðu Hafliðaskrá árið 1118.
í næstum 200 ár var íslensku ríki
stjórnað án stuðníngs af skrifuðu
orði. Sæmundur prestur hinn fróði,
fæddur 1056 og lærður í París, er
fyrstur íslendínga talinn höfundur
latneskra texta sagnfræðilegra; en
vér þekkjum ekki þessa texta. Hitt er
merkilegt að lærð ritgerð um mál-
fræði á íslensku og páskatafla furðu-
lega nákvæm 500 ár frammí tímann,
hvorttveggja frá upphafi ritaldar á
íslandi, skuli hafa orðið til — og
geymst. Svo snemma á tímum var
semsé farið að stunda hér lærðar
greinar. Höfundur fyrstu málfræði-
ritgerðarinnar svo nefndrar telur einn
manna að „þýðíngar helgar“ hafi
verið skrifaðar hér á undan Ara, en
einginn veit hvað átt er við.
Það er augljóst að Ari hefur sem
sagnfræðingur orðið að byrja með
tvær hendur tómar. Fyrir hans dag
var ekki til skrifað orð sem unt væri
að vitna til um nokkurn skapaðan
hlut á íslandi; aðeins munnmæli.
Sagnfræði ólæsra þjóða er munn-
mæli, og hvernig ætti annað að vera?
Ólæs bændaþjóðfélög eru einatt hóm-
ersk; skáldskapur er styrkur þeirra.
Það er leiðinlegt að ekki skuli
vera til nein uppfinníng, einskonar
Geiger-mælir eða karbónl4aðferð, til
að kanna sagnfræðileg sannindi sem
felast kunna í tiltekinni samstæðu
af kellíngabókum og kveðskap sem
tíðkast í leturlausu samfélagi vætta-
trúarmanna einsog vér vorum upp til
hópa frá landnámstíð og frammað
kristnitöku, í 130 ár. Þetta ásigkomu-
lag hefur varla breyst til muna næstu
120 árin eftir kristnitöku einsog fyr
segir, uns Ari tók til að rita bækur
af „skynsamlegu viti“, en svo kemst
höfundur fyrstu málfræðiritgerðar-
innar í Snorra Eddu að orði — því
228