Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
þar sem hann hafði komið sér upp
helztu bækistöðvum sínum. í stór-
borgum strandlengjunnar og öllum
hinum geysivíðlendu héruðum fyrir
vestan Jangtse-fljót voru kommúnist-
ar sárafáir. Auk þess höfðu dugmestu
flokksfélagarnir úr þessum héruðum
haldið til Jenan, höfuðborgar Maos
frá árinu 1936, meðan stríðið gegn
Japönum geisaði.
Sigur kommúnista í Kína varð fyrr
en Mao bjóst við. Svo að segja fyrir-
varalaust urðu þeir, u. þ. b. miljón
manna, að taka við stjórn ríkis sem í
rauninni var heilt meginland. Við
slíkar aðstæður hlaut kommúnista-
flokkurinn að taka fegins hendi öll-
um sem buðu sig fram til starfa und-
ir stjórn hans. Að einu leyti stóðu
þeir vel að vígi: Það hafði verið
flestum Kínverjum mikill léttir að
stríðum þeim var lokið sem eytt
höfðu land þeirra áratugum saman
og þeir voru fúsir til samvinnu við
„hið nýja lýðræði“. En það var ekki
ætlun kommúnista að veita öðrum
hlutdeild í völdunum. Þótt þeir væru
fáir ætluðu þeir sér allar raunveru-
legar valdastöður.
Það tók fjögur ár að koma á röð
og reglu í landinu og það gekk
snurðulítið, þrátt fyrir Kóreustríðið
sem varð til þess að margir flokks-
foringjar voru kvaddir í herinn. Ár-
ið 1953, þegar Kína var loks búið að
ná sér aftur, ákvað kommúnistaflokk-
urinn að sigla hraðbyri í átt til sósíal-
ismans. Miðstjórnarvaldið var eflt
enn frekar og flokksmenn urðu að
snúa saman bökum. Mao ítrekaði enn
að kommúnistar ættu ekki að vera
einráðir, en í reyndinni veitti hin
nýja stefna hans samspili andstæðra
þjóðfélagsafla lítið svigrúm.
Ári síðar hafði verið lokið við að
koma á fót stofnunum og stjórnkerfi
Alþýðulýðveldisins Kína og stjórn-
arskrá þess hafði verið samþykkt.
Hún var ekki nákvæmt afrit hinnar
sovézku, en þangað var fyrirmyndin
sótt: Gert var ráð fyrir sams konar
kosningafyrirkomulagi, sams konar
þingi (þótt það væri kallað Alþýðu-
þingið en ekki Æðstaráð), sams
konar skiptingu landsins í stjórn-
sýslusvæði. Þá tóku Kínverjar til við
fyrstu fimm ára áætlun sína, sem
samin var með sovézkri aðstoð og
byggð á aðferðum sem notaðar höfðu
verið á iðnvæðingarskeiði Sovétríkj-
anna. Stjórnmálalífið í landinu var
að sjálfsögðu fært til samræmis við
það sem tíðkaðist í öðrum kommún-
istaríkjum. En af þessu leiddi að
næsta erfitt var fyrir alþýðu manna
að koma á framfæri „hugmyndum
sínum og þörfum“.
En árið 1957, í lok fyrstu fimm ára
áætlunarinnar, sem allir töldu hafa
heppnazt frábærlega, skipti Mao allt
í einu um stefnu. Nú er sagt í Pek-
ing að hann hafi tekið ákvörðun sína
eftir ferðalag sitt til Sovétríkjanna
þar sem honum hafi ofboðið hug-
310