Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Blaðsíða 29

lífi hans uppréttu af manndómi sín-
um, trúarstyrk og þolgæði. Sigur
hans rís af þeim sannfæringarkrafti
að hann sé útvalinn til að lýsa fólk-
inu leið út úr þjáningum og andvara-
leysi.
Lengi væri hægt að velta því fyrir
sér hvers konar verk þetta er eða
hverju það helzt líkist. Stundum detta
manni í hug heilagra manna sögur,
og píslarvætti er ofarlega í huga
söguhöfundar á ýmsum veikustu
stundum lífsins, þegar hann er lengst
kominn að örvænta um hag sinn. En
hinsvegar er hann svo veraldlegur í
háttum að lesandinn hvarflar jafnóð-
um frá því að vilj a setj a hann á bekk
með heilögum mönnum, og hann
verður þá eigi heldur þeirrar náðar
aðnjótandi að þola píslarvættisdauða.
Honum er einmitt áskapað að halda
lífi gegnum allar þrengingar og teyga
kvalabikarinn til botns. Margoft ósk-
ar hann sér þess að deyja, þegar hon-
um þykja ofsóknir gegn sér orðnar
óþolandi eða þær kvalir sem hann
líður. En sá er einmitt gangur verks-
ins, sjálf ætlunin með sögupersón-
unni að láta hana reyna allt til þraut-
ar, svo að það sjáist og vitnist að hún
sé þess verðug að lifa að eilífu, að
það sjáist að hún eigi þann styrk í
sér að hún eigi fullt traust skilið.
Kjarni bókar er að söguhetjan
stenzt þetta próf fyrir guði sínum og
skapara.
Hetjusaga frá átjándu öld
Það er ekki um svo auðugan garð
að gresja í bókmenntum 18. aldar
að þeir sem nokkuð þekkja til viti
ekki við hvaða rit er átt: Ævisögu
Jóns Steingrímssonar eftir sjálfan
hann. Hún er skrifuð á níunda tugi
aldarinnar, varðveitt í eiginhandriti
höfundar, en ekki prentuð í heild
fyrr en Sögufélagið gaf hana út á
árunum 1913—1916, og kom síðan
önnur útgáfa hjá Helgafelli 1945.
Áður en farið er frekar út í hókina
sjálfa og aldardýptina sem hún ber
í sér, og þjóðarörlögin sem lyfta
henni í hæðir, er rétt að rekja laus-
lega æviþráð höfundar.
Jón Steingrímsson fæddist á Þverá
í Blönduhlíð 10. sept. 1728 „af guð-
hræddum og frómum foreldrum“,
sonarsonur Jóns Steingrímssonar lög-
réttumanns. Móðir hans, Sigríður
Hjálmarsdóttir, missti mann sinn
1737 frá fjórum börnum og var þá
ólétt að því fimmta, og var Jón á
10. ári er hann missti föður sinn og
segir hann þannig frá atvikum að
„eftir sumarmálin kom sterkasti fjúk-
bylur, sem drap og hrakti til dauðs
í ána, er þar var nálægt, allt féð,
fyrir utan 40 kindur, er tveir for-
ustusauðir héldu með til hagahúss-
ins. Eftir þennan fellir tók faðir minn
sótt og andaðist á sínu 37. aldursári.“
Skúli Magnússon, síðar landfógeti,
er á þessum árum sýslumaður í
Skagafirði og hafði oft gist á heim-
235