Tímarit Máls og menningar - 01.03.1977, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
sætt miklu ámæli fyrir krappa launastiga. í kommúnunum er launamis-
munur minni innbyrðis en í verksmiðjum. En þar er þess að gæta að tekjur
geta verið mjög mismunandi eftir kommúnum (eftir jarðvegi, loftslagi og
ýmsum aðstæðum öðrum). Því er það svo að þótt bersýnilega hafi verið
lögð á það talsverð áhersla að draga úr tekjumismun þá getur verið all-
breitt bil milli peningatekna t. d. bænda í fátækri sveitakommúnu og
stjórnenda í verksmiðjum og háskólum. Kínverskir menningarbyltingar-
kappar hafa á undanförnum árum skammað sovétmenn óspart fyrir ýmis-
leg önnur fríðindi: sérverslanir, sérstaka heilsuþjónustu handa háttsettu
fólki og þar fram eftir gömm. Ekki höfum við í höndum heimildir um það
hve langt eða skammt slík fríðindi hafa gengið í Kína sjálfu.
d) Það er ljóst að í Kína hefur verið með róttækari hætti en menn
annars staðar þekkja reynt að breyta hegðun manna, meðal annars með
víðtækum afskiptum af einkalífi þeirra, trúarlífi o. s. frv. Gestir fá t. d. að
heyra að ungt fólk sætti sig við að giftast seint, á aldrinum 24—26 ára,
og að fram til þess iðki það ekki kynlíf. Færð eru rök fyrir þessari mein-
lætahyggju með tilvísun til þess að unga fólkið hafi skilið að þarfir sam-
félagsins verði að ganga á undan einkamálum þeirra. Svipað er sagt um
þá sem áður þóttu hreykja sér hátt í krafti stöðu og ábyrgðar en nú hafi
gerst jákvæðir þegnar og ósérhlífnir í starfi.
Hvert er blutfall milli fortalna og þvingnnar í slíkri þróun? Þetta er
einhver hin erfiðasta spurning til svara. Sumir höfundar leggja á það tals-
verða áherslu að kínverjar séu að hefð vanari því að hugsa og breyta sem
hluti af hóp (t. d. stórf jölskyldu) en við sem alin erum upp í vestrænni ein-
staklingshyggju. En þessi áhersla á að „þeir eru öðru vísi en við“ dugir
okkur ekki nema til hálfs skilnings. Frásagnir af menningarbyltingu geyma
einmitt mörg dæmi um sinnaskipti. En það eru sinnaskipti sem eru um
garð gengin. Þegar erlendir gestir spyrja um þau fá þeir mjög keimlík
svör, svo stöðluð reyndar að lesandinn er heldur óhress yfir þeim. Formúlur
eins og þessar eru algengastar: Eg las þrjár sílestrargreinar Maós og skildi
að við þurftum að berjast gegn því að nýir herrar settust á herðar alþýðu,
að við þurftum að læra af fátækum bændum og snauðari meðalbændum.
Gagnrýnin hjálpaði mér þótt ég ætti í fyrstu erfitt með að sætta mig við
hana...
Mér skilst að það hafi verið allútbreidd „uppeldisaðferð“ á undanförn-
um árum í Kína að hópur manna settist að þeim sem var tregur til að
72