Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
Með Kirkjunni á fjallinu hafði Gunnar rakið þroskasögu skálds og jafn-
framt var sagan uppgjör við eigin ævi. Hann hvarf til uppruna síns meðal
íslenskra sveitamanna og endurheimti trú sína á möguleikann að lifa af -
vonina um heilleika í sundruðum heimi.
Mín sýn á sögulegar skáldsögur Gunnars Gunnarssonar er sú að þar
hyggist hann með áþekkum hætti rekja þroskasögu íslenskrar þjóðar.
Ef nokkurt eitt orð felur í sér lykilinn að höfundarverki Gunnars, er það
orðið örlög og skilningur hans á því.
Margar helstu söguhetjur Gunnars skynja sig bornar fram af miklum ör-
lögum. Svo er um Ormar Orlygsson, Ugga Greipsson og Jón Arason. Og
ekki einstakir menn einir. I ræðu, sem Gunnar flutti 1926, komst hann svo
að orði:
Hver þjóð á sín örlög, örlög, sem djúpt og óhagganlega ákvarðast af innri
styrkleika hennar. Um þjóðirnar á það við, engu síður en um einstaklingana,
að hver er sinnar gæfu smiður.
Við erum það, sem við gerum, er grundvallarviðhorf í lífssýn existential-
ista.
Og hvernig skilur Gunnar hugtakið örlög?
Það er með hans eigin orðum: „[. . .] lögmálið í og yfir öllu: frumlög
þau er framvinda tilverunnar hlítir og hlíta verður [. . .].”
Þeir menn og þjóðir sem hlíta þessu lögmáli lífsins lifa af - eru gæfu-
menn - hinir, sem brjóta gegn frumlögum lífsins, farast, því að þeir eru
níðingar gagnvart lífinu sjálfu.
Þó að þriðji og fjórði áratugurinn í höfundarverki Gunnars markist eink-
um af stórvirkjunum Kirkjunni á fjallinu og sögulegu skáldsögunum, eru
þetta síður en svo einlitir áratugir. Inn á milli þessara miklu sagnabálka
skýtur hann nokkrum ágætustu verkum sínum, sem standa utan þeirra:
Svartfugl 1929, Vikivaki 1932, Blindhús 1933 og Aðventa 1937.
Ef nútíminn er ekki margbreytileiki, er þó a.m.k. höfundarverk Gunnars
Gunnarssonar margbreytilegt.
Hverfum um sinn að nokkuð öðru efni.
Þó að áratugirnir 1920-40 séu það skeið í ævi Gunnars sem elur að kalla
Öll stórvirki hans í skáldskap og afköstin séu með ólíkindum þegar hann
sendi að jafnaði frá sér eina bók á ári og stundum tvær, er þetta tímabil
410