Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Side 36

Tímarit Mdls og menningar
í ríki táknanna er líka verið að vekja umræðu, reyna að komast í samband við
umheim sinn og annað fólk. Og í tískutáknum felst oft blind og jafnvel ör-
væntingarfull tilraun til að fylgja samtímanum eftir, einnig þegar honum er af-
neitað í nafni hins óorðna.
Það er sambandið við samtímann sem veldur þeim ugg og þeirri spennu er
gjarnan tengist hugtakinu póstmódernismi. Sá sem ekki er „inná“ póstmódern-
isma kann að óttast að hann sé alls ekki með á nótunum í umræðu dagsins.
Margir færa sér óljósa merkingu hugtaksins í nyt með því að einkenna áhuga-
efni sitt eða listræna afurð, hver svo sem hún er, sem „póstmódernisma“ - og
undirstrika þannig gagnvirkt og lifandi samband sitt við samtímann. Svo eru
vissulega til þeir sem treysta svo mjög á hverfulleika tískunnar að þeir lýsa því
settlega yfir að póstmódernismi heyri nú þegar fortíðinni til eða að umræða um
hann sé úrelt. Aðrir afneita hugtakinu sökum þess að þeir þykjast sjá í umræð-
unni um póstmódernismann staðfestingu þess að allt þetta teoríuþvaður um
„nýjasta nýtt“ sé innantómt og snúist ekki um raunveruleg gildi í húmanískum
og fagurfræðilegum efnum.
Rannsókn á notkun hugtaksins leiðir í ljós að það er á mikilli ringulreið.
Ekki er það þó endilega ástæða til að forðast fyrirbærið. Hugtakinu „póstmód-
ernismi" er yfirleitt ætlað að höndla samtímann eða mikilvæg einkenni líðandi
stundar. Er ekki ringulreiðin óhjákvæmilegt hlutskipti þeirra sem vilja ná átt-
um í samtíðinni, þ.e. leitast við að sjá í henni sögulega samfellu á sama hátt og í
liðinni tíð? Hugtakið póstmódernismi er sprottið annarsvegar af kredduþörf til
að koma sér upp lykilorði yfir það sem er að gerast núna, en hinsvegar af lofs-
verðri löngun til að skilja flókna samtímastöðu okkar sem skapenda og viðtak-
enda í ríki listaverka og annarra tákna.
En einmitt þessi löngun býður heim hættunni á einföldun hugtaksins. Eg vil
þessvegna reyna að gefa hugmynd um margbreytilega notkun þess. Hugtakið á
sér nú nokkurra ára sögu og hefur staðið styr um stöðu þess og merkingu.
Að loknum nútíma?
Eg gríp niður í vísindaskáldsögu eftir Bandaríkjamanninn Gregory Benford, In
the Ocean of Night (í næturhafi), sem er látin gerast um og eftir aldamótin
næstu. Þar les ég orðaskipti skötuhjúanna Nigels og Alexandríu:
„Shirley ætlar að líta inn eftir matinn í kvöld" sagði Alexandría.
„Fínt. Laukstu við skáldsöguna sem hún gaf þér?“
Alexandría hnussaði tígulega. „Neibb. Eins og venjulega er mestanpart
verið að velta sér uppúr póstmódernískri angist með aukamyndum í „techni-
color“.“2
Skáldsaga Benfords kom út 1971, nokkrum árum eftir að hugtakið
„póstmódernismi" fór að sjást í bókmennta- og listaumræðu vestan hafs. Það
er ekki frekar útlistað í sögunni en gæti annarsvegar verið óljós vísun í tætings-
426
i