Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Qupperneq 85

Rödd dstríðnnnar
Fyrst og fremst þarf að hafa neistann sem brennur innra með manni og
aldrei slokknar. Sú sem hann ber í brjósti sér flýr ekki örlög sín. Sumt fólk
fæðist með þessi ósköp og losnar aldrei við þau fyrr en á banastundu. En tii
þess að neistinn eflist og verði að báli, raunverulegu listaverki, þarf að full-
nægja vissum skilyrðum: maður þarf hvatningu, gott umhverfi, virðingu,
frelsi til að skapa, tíma til þess líka, dálitla menntun og menningu, tækifæri
til að vinna úr persónulegri reynslu, deila efa sínum með öðrum, og loks
þarf maður umhun. Ef við flettum listasögunni í hvelli sjáum við að sárafáir
listamenn koma úr röðum þræla, smábænda, verkamanna og fátækra utan-
garðsmanna í samfélaginu. Konur eru líka fáar í hópnum. Yfirleitt koma
listamenn úr vel stæðu, menningarlegu umhverfi sem nærir listarneistann.
Ég er ekki að segja að það sé nóg, en neistinn fær þó skjól og súrefni, hann
er ekki kæfður í fæðingu.
Konur eru í hópi fátækra og kúgaðra á þessari jörð fyrir utan lítinn for-
réttindahóp sem ég tilheyri. I þriðja heiminum þagga kirkjan, samfélagið,
menningin og venjurnar niður í þeim. Þær eru síðastar af hinum síðustu,
dæmdar frá bernsku til að þræla, óléttar, bundnar börnum og óhagganlegu
tilbreytingarleysi heimilisstarfanna, þeim er iðulega nauðgað, þær eru barð-
ar, verða gamlar fyrir aldur fram, menntunarsnauðar. Helmingur íbúa
rómönsku Ameríku er ólæs og óskrifandi og mikill meirihluti þessa fólks
er konur, því enn finnst fólki meira áríðandi að mennta synina en dæturnar
sem eru búnar undir að þjóna öðrum, eiga börn og vinna húsverkin. Þetta
er að breytast í borgum og meðal efri stétta þjóðfélagsins, en því miður er
þetta ennþá venjan meðal frumbyggja, smábænda, verkalýðs og lægri milli-
stéttar. Jafnmargar stúlkur og strákar koma í barnaskólana en í framhalds-
skólum fækkar stúlkum geysimikið, þær fá sér vinnu í búskap, iðnaði eða á
heimilum. í sumum löndum, til dæmis Venezúela, er helmingur háskóla-
stúdenta kvenkyns - og það er greindari helmingurinn, þó fá karlmennirnir
öll bestu störfin þegar námi lýkur.
Gæfa mín var að vera ekki dóttir fátæks bónda í einhverju fjallaþorpinu
heldur af menntaðri millistéttarfjölskyldu í hjarta Santiago, stoltrar borgar
sem skipar sér á bekk með menningarlegustu borgum Evrópu. Konur af
minni kynslóð og minni stétt fengu fleiri tækifæri en aðrar konur, en þó
varð ég að berjast. Ég var eðlilegur krakki, að mörgu leyti skýr, þó ég segi
sjálf frá. Ég las mikið, var góður nemandi, þótti gaman að skrifa, naut þess
að fara í leikhús og á málverkasýningar. Samt datt engum í hug að þetta
væri eitthvað merkilegt, hvorki fjölskyldu minni né kennurum. Ég var látin
læra svo að ég yrði ekki bagalega fáfróð (það hefði verið svo pínlegt í sam-
kvæmum) en enginn ýtti undir listrænan áhuga minn vegna þess að það
hefði verið alger tímaeyðsla. Ég var ung kona, mér var áskapað að eignast
475