Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Síða 42

fræðiritgerðir þó að ég stúderi ýmislegt. Ég
gaf út mína fyrstu bók áður en ég lauk námi,
svo tók ég þetta háskólapróf, fil.kand.,
1975, í bókmenntum og heimspeki í Lundi
og fluttist í sömu andrá til Stokkhólms og
hélt þar aðeins áfram að læra, ætlaði að
bæta þar við mig sögu. Svo má segja að í
Stokkhólmi hafi ég tekið endanlega
ákvörðun um að helga mig ritstörfum.
Pólitík
Nú langar mig að að spyrja þig um pólitík.
Þú varst einu sinni einhvers konar sósíal-
isti, er það ekki?
Jújú. Ég var sósíalisti, gekk þessa hefð-
bundnu leið hér í gamla daga að fást við
skáldskap og vera til vinstri, vera á móti
hemum, á móti Bandaríkjunum — og fram-
ferði þeirra í Víetnam hjálpaði ekki lítið til
þess. Og sósíalisti merkti þá og merkir
væntanlega enn sameignarsinni. Og á þeim
tíma var maður alveg fullviss um að kapí-
talistar væm vondir og það sem þeir ætluðu
sér að gera væri fyrst og fremst að græða
peninga. Og þeim þætti það þeim mun betra
því verr sem þeir gætu leikið aðra um leið
og þeir græddu sína peninga. Það er að
segja því billegar sem þeir slyppu frá því,
því lægri laun sem þeir borguðu og því
meiri mengun sem þeir yllu og svo fram-
vegis. Svo var á hinum vængnum þetta
ídeal að allir ættu þetta saman. Þá væri
náttúrlega fyrst og fremst hugsað um að búa
til eitthvað sem allir þyrftu og borga fólkinu
mjög góð laun og svo væri auðvitað gengið
þannig frá öllum málum að tryggt væri t.d.
að verksmiðjur menguðu ekki af því að allir
ættu þær og svo framvegis. Einkakapítalisti
sem væri að græða peninga liti ekkert á
mengunarvarnir ef þær kostuðu peninga.
Svona var þessu stillt upp. Svo voru þama
hinum megin Sovétríkin og allt það. En á
þessum ámm þegar ég var að mótast voru
afskaplega fáir sem litu á þau lönd sem
einhvers konar fyrirmynd, í raun og vem.
Enda spurðu hægrimenn alltaf á móti:
„Hvemig er með þennan sósíalisma ykkar,
hvar er hann þá og hvernig á hann að vera?“
Og þá verðurðu bara að játa það að það varð
tiltölulega fátt um svör. En samt var alltaf
haldið í hugmyndina um sameign eins og
var þama fyrir austan, að hún hefði nú til
dæmis þetta við sig; og þá var nefnd meng-
unin og allt það.
En svo hefur tíminn liðið. Og hann hefur
bara leitt í ljós að þetta var allt eintómt
helvítis kjaftæði. Þessi aðferð sósíalismans,
hún hefur bara gjörsamlega klikkað. Og
menn verða bara að viðurkenna það. Hvort
svo sem það á aftur að leiða til alls konar
nomaveiða út og suður. En svona lít ég á
málin í dag. Og þess vegna get ég alls ekki
sagt að ég sé sósíalisti. Ég sé ekki að þessi
stefna hafi leitt til neins góðs.
Ahyggjur af íslenskri menningu hafa
skipt þig miklu máli í sambandi við póli-
tíkina.
Já, á íslandi og í íslenskri pólitík skipti
nærvera bandaríska hersins auðvitað meg-
inmáli. Og við vitum hver undirrótin að því
máli er. Þeir sem vom áberandi meðal her-
námsandstæðinga, það vom menn sem
höfðu miklar áhyggjur af íslensku þjóðemi,
íslensku máli, íslenskri menningu. Þetta var
þá sett upp þannig að það væri svo hættu-
legt að fá þama mörg þúsund menn inn í
landið og þeir væm með útvarp og sjón-
varp, það var barist gegn öllu þessu. En við
verðum að viðurkenna núna, að alla tíð frá
byrjun gáfu tóninn menn sem voru alveg
jafn hallir undir erlent vald og þeir sem
á
40
TMM 1991:2