Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Qupperneq 102

Af verkakonum
Þórunn Magnúsdóttir. Þörfin knýr. Upphaf verka-
kvennahreyfingar á Islandi. Höfúndur gefur út. 410
bls.
Á síðustu árum hefur mikið fjölgað í hillum
þeirra er draga að sér rit um íslenska félagasögu.
Ekki er það hvað síst verkalýðshreyftngin sem
mikið hefur verið ritað um. Nýlega kom út enn
eitt ritið um þau mál, Þörfin knýr eftir Þórunni
Magnúsdóttur, og er sjónum þar sérstaklega
beint að verkakvennafélögum.
Afmörkun efnis
Þórunn afmarkar rannsókn sína við tímabilið
1896-1942 og kveðst vilja gera grein fyrir upp-
hafi íslenskrar verkakvennahreyfingar, stofnun
verkakvennafélaga, stofndegi og -stað, hvaða
atburðirréðu stofnun þeirraog hverjirhaft verið
í forystu (5). Jafnframt vill hún kanna upphaf-
lega hugmyndafræði, fyrstu og helstu baráttu-
mál og áhrif stjómmálaflokka á hreyftnguna.
Fyrsta vandamál höfundar er nánari afmörk-
un efnisins. Hvaða félög á að taka með? Aðeins
hrein verkakvennafélög, blönduð félög, iðnað-
armannafélög, starfsmannafélög o.s.frv? Um
þennan afmörkunarvanda fjallar Þórunn í að-
faraorðum og er þar sleginn sá tónn, sem end-
urómar í öllu ritinu. Vandamálið er ekki leyst
heldur látið fjara út. Sjálfur segir höfundur að
„einfalt væri að láta aðild að Alþýðusambandi
Islands ráða en það er ekki marktæk viðmiðun"
(5-6). Eftir þetta kemur ekkert fram um hvaða
viðmið liggi til gmndvallar og virðist raunar
sem aðild að ASÍ sé þrátt fyrir ofansögð orð
mikilvægur viðmiðunarpunktur. Þannig má t. d.
spyija af hveiju Kennarafélag Hafnarijarðar sé
með í umfjölluninni. Eins virðast Matsveina- og
veitingaþjónafélög íslands / Reykjavíkur illa
passa innan ramma verksins. Um hið fyrra seg-
ir: „Ekki er ljóst hvort konur vom meðlimir í
samtökum þessara stétta . . .“ (221), svipað
virðist gilda um hitt.
Bókin skiptist í um 130 kafla og eru langflest-
ir helgaðir einu ákveðnu félagi þannig að reynt
er að uppfylla markmiðssetningar verksins fyrir
hvert félag á hringferð um landið. En þessi
kaflaskipting er ákaflega ruglingsleg. Það er
t.a.m. furðulegt að vilji maður fá yfirlit yfir
þróun verkakvennafélaga í Vestmannaeyjum
þarf að raða saman bútum frá fjórum stöðum í
ritinu, bls. 104-111, 146-151, 164-166, 337-
344. Ein afleiðing þessa og hinnar almennu
hroðvirkni sem einkennir verkið er margendur-
tekning sama efnis og hefði mátt stytta bókina
verulega ef tilraun hefði verið gerð til kerfis-
bindingar. T.a.m. er kafli um kauptaxta verka-
kvennafélaga (bls. 191-199) mestmegnis
gagnslaus endurtekning fyrri upplýsinga og er
engin tilraun gerð til að draga saman eða leita
niðurstöðu.
Þá er í kaflanum „Vildu konur vera í verka-
lýðssambandi?" tvisvar vitnað til heimilda en
þann kafla vantar alveg í tilvísanaskrá. Þar-
aðauki er engin tilraun gerð til að svara spurn-
ingu kaflans. Á bls. 354-357 er innihald kaflans
af einhverjum ástæðum endurtekið, sem og bls.
360 og áfram, stundum allt að því orðrétt. Þann-
ig segir á bls. 202: „Það var á þessu þingi sem
danski ritstjórinn Borgberg flutti erindi sitt, sem
hafði áhrif á störf þeirra samtaka, hér á landi
sem fram að þessum tíma höfðu heitið Jafnað-
armannafélög.“ 159 síðum aftar getur að lesa:
„Það var á þessu vorþingi sem danski ritstjórinn
F. Borbjerg flutti erindi, sem hafði áhrif á störf
þeirra samtaka, sem til þess tíma hétu Jafnaðar-
mannafélög“ (361). Þrátt fyrir mismunandi rit-
hátt mun hér vera sami maður á ferð en nafn
hans var Borgbjerg. Oljóst er reyndar hvaða
tilgangi þessi athugasemd höfundar þjónar og
einnig er mér til efs að lesendur séu þessari sögu
svo kunnugir að setningin haft einhverja merk-
ingu.
Þó að það sé hvergi tekið fram í bókinni
gengur höfundur út frá þrem grundvallarfor-
sendum og eru þær þessar: 1. Slæm kjör verka-
fólks eru einvörðungu linku verkalýðsforyst-
unnar og mannvonsku atvinnurekenda að
100
TMM 1992:2