Gripla - 20.12.2007, Blaðsíða 183

ANDMÆLARÆÐUR
Dulúð — mystik, oft líka nefnd dulhyggja — setur mark sitt á trúarkveð-
skap Hallgríms, ekki síst Passíusálmana, og einnig á rit hans í óbundnu máli.
Dulúð er út af fyrir sig margrar merkingar. Píslardulúð miðaldanna leitaðist
við að lifa sig svo inn í atburði píslarsögunnar að menn fyndu til samlíðunar
með Kristi. Mótmælendur snerust gegn þeirri tegund dulúðar. Á lútherskri
grund varð til annars konar dulúð sem sótti efnivið í verk dulúðarsinna frá
miðöldum og einnig í hugsun Lúthers sjálfs. Með hugsun og orðaforða dul-
úðar gátu menn bæði túlkað kenninguna um orð Guðs sem náðarmeðal og um
áhrif Guðs orðs á hjörtu fólks. Það leiddi til þeirrar túlkunar að orð Guðs lýsti
liðnum atburði sem samtímaatburði, að orð Guðs megnaði að framkvæma það
sem það lýsti. Sagnirnar sjá, skoða og horfa skipta miklu máli í því sambandi.
Á forsendu dulúðarinnar getur Hallgrímur íhugað atburði píslarsögunnar
eins og þátttakandi. Síðan bætist þekking skáldsins á skáldskaparfræðum og
aðferðum mælskufræði við og hjálpa skáldinu líka til að beita efnið ákveðnum
tökum og sú þekking og hagnýting kallast á við þær guðfræðilegu áherslur
sem skáldið vildi koma á framfæri.
Hið sama er uppi á teningnum í íhugunarritum Hallgríms. Þar sýnir Hall-
grímur að hann hefur góð tök á aðferðum mælskufræðinnar. Hann beitir þeim
aðferðum í því skyni að árétta lútherska áherslu á orð Guðs sem náðarmeðal
eða tæki heilags anda, sem gerir liðinn atburð hjálpræðissögunnar að sístæð-
um, algildum atburði sem gerist líka hér og nú í þeim sem trúir.
Hitt atriðið sem mig langar til að minnast á er trúarvissan. Um daga Hall-
gríms var það deiluefni milli kirkjudeildanna, þeirrar lúthersku og rómversk-
kaþólsku, hvort menn gætu nokkru sinni verið vissir um sáluhjálp sína. Tals-
menn rómversk-kaþólsku kirkjunnar, einkum jesúítarnir, töldu að svo væri
ekki, menn gætu aldrei verið vissir um hjálpræði sitt. Lútherskir sögðu aftur á
móti að menn gætu verið vissir um sáluhjálp sína eins og öll fyrirheit Heil-
agrar ritningar segðu fyrir um. Hallgrímur tjáir þessa vissu víða í kveðskap
sínum og á því sjáum við að hann talar máli sinnar kirkjudeildar til að sann-
færa fólk um að það geti í trúnni verið visst um sáluhjálp sína. 25. sálmurinn
er e.t.v. skýrasta dæmið um þetta en þar sér hann fyrir sér móttökurnar á
himnum og sér sjálfan sig sem rödd í kór himneskra hirðsveita!
Í 34. passíusálmi sem doktorsefni ræðir á bls. 359 mætast þessar áherslur
báðar, dulúðin og trúarvissan. Sálmurinn fjallar um fyrsta orð Krists á kross-
inum þegar hann biður ofsækjendum sínum líknar. Þar sér skáldið sjálft sig í
hópi þeirra sem kvöldu Krist. Eftir þá játningu í 9. versi kemur fullyrðingin í
10. versi að það muni eiga vísa fyrirbæn Krists „því ég er Guðs barn og bróðir
þinn, / blessaði Jesús, herra minn, / náð kann mig nú ei bresta.“ Þarna talar
181