Gripla - 20.12.2007, Blaðsíða 181

ANDMÆLARÆÐUR
V
Umfjöllunin um Passíusálmana í 15. kafla er mjög vönduð og þar er saman
komin mikil þekking á efninu. Passíusálmarnir eru hámark kveðskapar Hall-
gríms og eitt mesta meistaraverk íslenskra bókmennta. Í umfjölluninni er gerð
góð grein fyrir öðrum íslenskum passíusálmum og þeir bornir saman við
Passíusálma Hallgríms. Doktorsefni minnist aðeins á tengsl Samúelssálma og
Passíusálmanna og tekur undir þau venjulegu sjónarmið að Hallgrímur hafi
hætt við Samúelssálma í miðjum klíðum til þess að taka til hendinni við
Passíusálmana. Sú staðreynd hefur verið ýmsum öðrum höfundum eins og
Magnúsi Jónssyni og Sigurði Nordal tilefni til að grufla í ástæðu þess að
Hallgrímur tók til við að yrkja Passíusálmana. Doktorsefni ræðir það mál ekki,
heldur lætur sér nægja að benda á hversu Passíusálmarnir sverja sig í ætt við
það sem ort var í nágrannalöndunum um píslir Krists og útlegging Hallgríms
sé hliðstæð því sem tíðkaðist með skáldum nágrannaþjóðanna. Og þetta er í
sjálfu sér alveg nægileg skýring og óþarfi að fara að leitast eftir ástæðum í
sálarlífi eða ytra lífi skáldsins. Það er í raun sennilegt eins og segir á bls. 360,
að Hallgrímur hafi verið svo vel lesinn í erlendum píslarbókmenntum að það
hafi nægt honum til innblásturs til að takast á við að setja píslarsöguna fram í
sálmum sem ekki væru aðeins endursögn heldur líka útlegging til lærdóms,
áminningar og huggunar. Umræðan um hina fjórföldu ritskýringaraðferð bæði
í tengslum við Passíusálmana og víðar er mjög sannfærandi og upplýsandi. Þá
er líka skemmtileg tilgátan á bls. 361 um að Brynjólfur biskup hafi verið
áhrifavaldur þar með því að kynna fyrir Hallgrími ný píslarkvæði sem báru
með sér nýja strauma íhugunar og málskrúðs og voru undir áhrifum frá
kaþólskri hefð.
Í ljósi þessara hugleiðinga er áhugavert að lesa samanburðinn á Hallgrími
og erlendum passíusálmaskáldum er beita sömu aðferðum og hann. Í því sam-
bandi bendi ég sérstaklega á samanburðinn og umræðuna á bls. 330 o. áfr. um
efnistök dönsku skáldanna Kingos og Naurs annars vegar og Hallgríms hins
vegar viðvíkjandi íhugunarefninu yfirskriftin yfir krossinum sem er hjá Hall-
grími 35. passíusálmur. Þar bendir doktorsefni á að dönsku skáldin séu sýnu
orðmeiri en Hallgrímur og noti öllu meira skrúðmælgi í máli sínu en hann.
Ennfremur segir þar að margir hinna erlendu texta séu tilfinningaþrungnari en
texti Hallgríms þótt þar skorti reyndar ekki tilfinningar (bls. 358 o. áfr.).
Þetta leiðir hugann að mismunandi stefnum og straumum í passíubók-
menntum. Í passíu- eða píslaríhugunum miðaldamanna voru píslir Krists oft
uppmálaðar í því skyni að hræra tilfinningar fólks til samúðar með Kristi og til
179