Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Page 97

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Page 97
97 mikilvægastir eru handan beinnar skynreynslu okkar. Þessi frumspekilega afstaða er stundum nefnd rökhyggja, þrátt fyrir að sú nafngift sé ekki nákvæm.15 Ein leið til þess vera ekki háður athugunum á efnislegu yfir- borði hluta og þeim eiginleikum sem þar er hægt að greina er að velta fyrir sér undirliggjandi ástæðum þess hvernig þessir eiginleikar haga sér með því að varpa fram mögulega sönnum fullyrðingum.16 Þetta mætti jafnvel orða sem svo að þekking geti aðeins verið um ástæður þess hvers vegna eitthvað er eins og það er, en ekki öðruvísi. Hið svokallaða lögmál um fullnægjandi ástæðu kveður einmitt á um þetta.17 Í þessu samhengi þarf augljóslega að gæta að mörgu. Ástæður hljóta alltaf að vera óefnis- legar. Er þá verið að gefa í skyn að verundir séu hugtök? Enginn þeirra heimspekinga sem hafa tekið lögmálið um hina fullnægjandi ástæðu veru- fræðilega alvarlega hafa aðhyllst neins konar hugtakahyggju.18 Hins vegar voru margar hugmyndir uppi um tengsl ástæðna og verundarinnar, þ.e. hvers eðlis sú nauðsyn væri sem tryggði samband frumlags og mögulegra umsagna verundar. Sambandið hlýtur þó að byggjast á röklegu skipulagi, hvort sem sambandið felst í tæmandi sögu eða hugtaki hvers einstaklings eða er einfaldlega dæmi um almennt skipulag heimsins þar sem hvaðeina er á stigskiptan hátt bæði frumspekilega og náttúrulega tengt. Hvor leiðin fyrir sig getur mögulega gert grein fyrir eðli einstakrar veru, þ.e. hvers vegna hún er eins og hún er og ekki öðruvísi og hvaða möguleikar felast í veru hennar.19 15 Það eru til tegundir rökhyggju sem virðast hafna skipulögðum rannsóknum á nátt- úrufyrirbærum þegar kemur að öflun þekkingar. Slíkar kenningar, sem er kannski best lýst sem fyrirbærahyggju (e. phenomenalism), hafa takmörkuð tengsl við þá rökhyggju sem er hér til umræðu. 16 Ástæðurnar geta til dæmis tengst öðrum þekktum eiginleikum. Við þurfum ekki að sjá (eða setja okkur fyrir hugskotssjónir) veru í tilteknum aðstæðum til þess að geta gert okkur grein fyrir stöðu hennar í þeim aðstæðum. 17 Lögmál hinnar fullnægjandi ástæðu er þekktast úr verkum Leibniz á seinni hluta sautjándu aldar og í byrjun þeirrar átjándu. Í sjálfu sér segir lögmálið ekki annað en að allar nauðsynjalausar staðreyndir eigi sér skýringar. Sögulega á lögmálið sér skýrastar rætur hjá Parmenídesi og síðar heilögum Tómasi þar sem það herðir á þeirri frumforsendu að ex nihilo nihil. 18 Franski miðaldaheimspekingurinn Peter Auriol (1280–1322) er líklega einn þekkt- asti hugtakahyggjusinni sögunnar. Fyrir honum var Peter Auriol og hugtakið yfir „Peter Auriol“ sami hluturinn, en aðgreinanlegt í tilvist sinni. 19 Fyrirbærahyggja snýst um það sem hér að ofan var talað um sem möguleika í ver- unni. Setningar geta verið sannar settar fram á „ef ... þá ...“-formi. Frægasta dæmið um slíka hyggju úr heimspekisögunni er án efa grein 3 í A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge (1710) eftir George Berkeley. SKYNSEMIN Í NÁTTÚRUNNI – NÁTTÚRULEG SKYNSEMI
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.