Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Qupperneq 111

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Qupperneq 111
111 þegar við finnum til með páfugli sem hefur tapað stélfjöðrum sínum.62 Við getum verið þeirrar skoðunar að náttúruval skýri ágætlega tilvist stélfjaðra umfram hönnunarkenningar, við vitum að tilvist þeirra er ekki háð ætlun páfugla í neinum skilningi, en að sama skapi vitum við að tilgangur þeirra er að gegna ákveðnu hlutverki og að ef þessi tilgangur er ekki uppfylltur þá líður viðkomandi skepna verufræðilegan skort. Hún hefur ekki þá frum- spekilegu heild til að bera sem gott, t.d. fullþroska, eintak af páfugli væri dæmi um. Spinoza renndi í grun hvers vegna þessu væri þannig farið og taldi að menn fyndu upp tilgangsmiðaða hegðun í veröldinni af sjálfsdáðum; markmið ættu sér í raun áhrifsorsakir sem væru langanir okkar og þarf- ir.63 Markhyggja væri leið okkar til þess að ná utan um heiminn og segði því minna um eðli hans en okkar. Margir hafa komist að svipuðum nið- urstöðum, þrátt fyrir að leiðirnar að þeim hafi verið æði fjölbreyttar.64 Þær niðurstöður styrkja fremur þá tilgátu að það sé skynseminni náttúruleg hneigð að sjá náttúruna og lýsa henni í skynsamlegu ljósi. Orsakarhugtakið er dæmi um hugtak sem okkur gengur illa að skilja sem hlutlausa lýsingu 62 Í Faídoni (98–99) færir Sókrates ágæt rök fyrir því hvers vegna það er „fráleitt að kalla annað eins og [...] hvað sé hverju einstöku fyrir bestu og hvað sé gott yfirleitt“ annað en orsakir (í Síðustu dagar Sókratesar, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1996, bls. 171). Í raun má segja að hann sé að orða anda sígildrar markhyggju. 63 Gagnrýni Spinoza var í raun og veru beittasta gagnrýnin sem sett var fram á sautj- ándu öld, sjá viðbótarkafla I. hluta, „Um Guð“, og innganginn að IV. hluta, „Um ófrelsi mannsins, eða styrk geðshræringanna“. En Spinoza þurfti ekki samkvæmt frumspeki sinni að gera ráð fyrir einstökum verundum, sem aftur var helsta hvötin á bak við markhyggju Aristótelesar. Og helsta ástæðan á bak við gagnrýni hans, að ef Guð hafi markmið í huga vanti eitthvað upp á sköpun hans og að það standist ekki hjá alfullkominni veru, skiptir þá sem vilja ekki kasta markhyggju fyrir borð í samtímanum litlu máli. 64 Þýski heimspekingurinn Arthur Schopenhauer er einn þeirra heimspekinga sem í gagnrýni sinni á markhyggju (sérstaklega þó þann hluta hennar sem guðfræði- legar vangaveltur hafa sótt hvað mest til, þ.e. að heimurinn sé verk skynsemi og sérstaks markmiðs) kemst þó ekki hjá því að viðurkenna hana að því leyti sem hún er niðurstaða þess að náttúran hefur getið af sér skynsemina. Við skiljum viljann, frekar en að við viljum það sem við skiljum, sjá Über den Willen in der Natur (1836). Niðurstaða hans er að útskýringar á hverju sem er í heiminum, ekki einungis org- anískum verundum, séu óhjákvæmilega ófullkomnar nema þær feli í sér tilvísanir um lögmál hreyfingar og skipulags. Í heimspeki Schopenhauers er þetta lögmál viljinn. SKYNSEMIN Í NÁTTÚRUNNI – NÁTTÚRULEG SKYNSEMI
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.