Skírnir - 01.04.1994, Page 44
38
HERMANN PÁLSSON
SKÍRNIR
Hér er fyrndin svo frumstæð að skapara sögunnar var óhætt
að beita lögum og siðvenju hlið við hlið, enda gat næsta lítill
munur verið með slíkum hugtökum í heiðnum sið, áður en nokk-
ur lagastafur komst á skrá.
Þessar tvær glefsur úr Eglu heyra undir þá vísindagrein sem
kallast fornfræði og lýtur að menningu forfeðra okkar í heiðnum
sið. Með því að ýmiss konar fyrnska þreifst hér um margar kyn-
slóðir eftir kristnitöku og blandaðist stundum lærðum hugmynd-
um úr landsuðri, getur verið býsna flókið mál að fást við rann-
sóknir á þessu sviði. Fornfræði Islendingasagna kemur einkum
fram með tvennu móti; annars vegar er um að ræða almenna
fróðleiksmola á borð við þá sem nú hafa verið tíndir til; þeir
koma lesanda fyrir sjónir eins og innskot til að skýra atburð. Á
hinn bóginn er unnt að draga ákveðnar ályktanir um fornar sið-
venjur af orðum og athöfnum þess fólks sem sögurnar byggir
þótt frásögn og lýsingar séu persónulegs eðlis, hvort sem þær eru
í bundnu máli tiltekins skálds eða sundurlausum orðum söguhöf-
undar.2 3
Islensk fornfræði skiptist í nokkrar greinar eftir hlutverkum
og tilgangi. Nú hefur snögglega verið drepið á hólmgöngufræðij í
þessari grein verður glímt við aðrar. Tilgangur þeirrar fornfræði
sem hér er fengist við stefnir einkum í þá átt að kanna minjar um
horfna menningu í sögunum með skipulegra hætti en tíðkast hef-
ur hingað til. Rannsóknir á heiðni Eglu sýna glöggvan skyldleika
með öðrum sögum, en hitt er þó ekki síður athygli vert, hve sér-
2 Hér skal til samanburðar minna á þá andstæðu sem verður í Hávamálum og
öðrum fornritum með sérgildum og sígildum setningum. Hinar fyrrnefndu
varða ákveðnar persónur eða önnur atriði í frásögn, en hinar síðarnefndu eru
frumlagslausar ella hafa þær óákveðinn geranda, enda eru þær almenns eðlis
og eiga stundum skylt við spakmæli og málshætti (Hermann Pálsson 1990, 19-
22). Sígildar setningar eru jafnan ritaðar hér með smærra letri. Orð í tilvitn-
unum eru víða skáletruð til áhersluauka, án þess að leturbreytingar sé getið.
3 Hólmgöngufræði Eglu verður sleppt hér, enda höfum við dr. Stefanie Wiirth
skrifað langa grein um þetta efni sem væntanlega mun birtast á prenti á næstu
misserum: „HÓLMGÓNGUR in der altnordischen Literatur: Historischer
Gehalt und literarische Gestaltung." Heildarrannsókn á menningu ísiend-
inga sagna myndi vitaskuld taka til athugunar lögfræði, staðfrxði (þ.e.a.s. ör-
nefnaskýringar), œttfræði, mannfrœði og hvers konar þjóðhætti.