Skírnir - 01.04.1994, Qupperneq 203

SKÍRNIR
UMLOKSÖGUNNAR
197
Gagnrýni á Fukuyama
Lýsing Fukuyamas á þróun heimsmála undanfarin tíu til tuttugu
ár og á aðstæðum í heiminum þegar greinin er skrifuð er nokkuð
sannferðug og eins hefur þróunin eftir að greinin birtist verið á
þann veg sem hann lýsir. Þetta hefur gefið tilgátu hans um lok
sögunnar aukið vægi og fyrir bragðið hefur hún vakið meiri at-
hygli. Hér verður aðallega fjallað um gagnrýni sem beinist að
skírskotun hans til stærra samhengis í sögunni og þeirri túlkun á
Hegel sem þar kemur fram.
Gagnrýnendur Fukuyamas telja að ekki sé hægt að túlka
hnignun kommúnismans sem öruggt merki um fullnaðarsigur
frjálshyggjunnar. Hugmyndafræði er að þeirra mati ekki horfin af
sjónarsviðinu sem afl í heimsmálum og átök munu hér eftir sem
hingað til eiga rætur að rekja til hugmynda af einhverju tagi. Þeir
nefna ýmsa möguleika á því hvernig önnur hugmyndafræði en
frjálshyggjan geti haft áhrif: (a) Hugmyndafræði getur horfið af
sjónarsviðinu en komið fram aftur síðar. Þannig gæti kommún-
isminn t.d. komið aftur. (b) Sigur einnar hugmyndafræði útilokar
ekki að ný komi til sögunnar. (c) Þjóðernishyggja gæti haft meiri
áhrif en Fukuyama vill vera láta. (d) Ahrif trúarbragða gætu auk-
ist. Fjöldi þeirra sem aðhyllast múhameðstrú er t.d. nær einn
milljarður. (e) Atök innan frjálshyggjunnar gætu einnig sett strik
í reikninginn, en átök hópa innan sömu hugmyndafræði eru oft
hatrömm. Fukuyama hefur líka verið gagnrýndur fyrir að líta á
frjálshyggjuna sem einsleitt fyrirbæri sem hafi alltaf sömu áhrif,
en vöxtur kapítalismans í nokkrum löndum Asíu, t.d. í Singapore,
er ekki það sama og vöxtur frjálshyggjunnar. Bent hefur verið á
að kenning Fukuyamas um einsleitni frjálshyggjulýðræðisins sé
hliðstæð þeirri löghyggju sem hann gagnrýnir hjá hagfræðingum.
Veigamesta gagnrýnin á Fukuyama beinist þó að ýmsu í túlk-
un hans á Hegel og hafa hegelfræðingar talið sumt í henni
mistúlkun. Bent hefur verið á að ekki sé hægt að nota „hug-
myndafræði“ í staðinn fyrir hugmynd Hegels.3 Einnig sé greinin
3 Leon Wieseltier. „Spoilers at the Party“. The National Interest, 17/89, bls. 15.