Skírnir - 01.04.1994, Síða 206

200
ANDRÉS SIGURÐSSON
SKÍRNIR
Af öðrum frávikum Kojéves frá Hegel (og Fukuyama) má
nefna að Kojéve hélt því einnig fram að Hegel hefði skeikað um
hundrað og fimmtíu ár um lok sögunnar. Það hefði ekki verið
Napóleon sem markaði endalokin, heldur Stalín. Hugtakið „al-
tæka, einsleita ríkið" sem Kojéve bjó til átti þá við heimsríki fé-
lagshyggjunnar, en ekki lýðræðisríki frjálshyggjunnar eins og hjá
Fukuyama. Það var altækt vegna þess að ekki var lengur um nein
stríð eða byltingar að ræða og einsleitt vegna þess að allir voru
jafnir, og fyrir tilstilli vinnunnar og tækninnar var hægt að upp-
fylla þarfir allra.12
Vangaveltur Fukuyamas í lok greinarinnar um að sagan kynni
að fara aftur í gang vegna þess að mönnum myndi finnast eftir-
sögulegur tími svo leiðinlegur þótti sumum að kippti fótunum
undan fyrri röksemdum hans.
Lok sögunnar og síðasti maðurinn
Fukuyama birti svargrein í The National Interest í lok árs 1989
(nr. 17) en fjallaði að öðru leyti ekki um þetta efni opinberlega
fyrr en hann gaf út bókina The End of History and the Last Man
snemma árs 1992.13
Með bókinni segist Fukuyama ekki vera að endurtaka það
sem áður kom fram í grein hans, né heldur sé hann að reyna að
halda áfram umræðunni við þá sem fjölluðu um hana. Markmið
hans með bókinni er að sýna fram á að skynsamlegt sé að fjalla
um sögu mannkynsins sem samhangandi heild þar sem stefnan
hafi verið sett á frjálshyggjulýðræði sem ríkjandi stjórnskipulag.
Fukuyama telur að rökin sem hann setur fram standi á eigin fót-
um þótt rætur umræðunnar megi rekja til hugmynda heimspek-
inga á 18. og 19. öld. Þannig losar hann sig væntanlega að nokkru
undan þeirri gagnrýni að hann rangtúlki Hegel.
12 Martin Meyer. „Das Ende der Geschichte? : Hegel, Kojéve, Fukuyama - und
die Folgen." Neue Ziircber Zeitung, Freitag, 6. Dezember 1991. Fernausgabe
Nr. 283, bls. 33.
13 Francis Fukuyama. The End of History and the Last Man. Hamish Hamilton
Ltd, London 1992.