Skírnir - 01.04.1994, Qupperneq 218

212
GOTTSKÁLK ÞÓRJENSSON
notað fleiri en eina og látið „samhljóðan ráða í lengstu lög“, eins og hann
orðar það, og reynt þannig á óbeinan hátt að leiðrétta eina þýðingu með
öðrum. Með þessari úrræðagóðu en óábyggilegu aðferð þarf tvær eða
fleiri „samhljóða“ þýðingar aðrar til þess að leiðrétta sérhverja vitleysu í
einni. En hvað nú ef engar tvær eru „samhljóða", eða tvær og tvær sam-
hljóða innbyrðis en ólíkar hverjar öðrum, eða þessar samhljóða eru
rangar en rétta þýðingin stök, eða þá allar þýðingarnar vitlausar? Hér
hefur meirihlutinn ekki endilega rétt fyrir sér. Þegar öllu er á botninn
hvolft þá er það frumtextinn einn sem góð þýðing kappkostar að fylgja.
Eitt lítið dæmi strax úr tíundu og elleftu línu fyrsta leikritsins í safninu
nægir til þess að sýna hvað gerist óhjákvæmilega þegar svona er staðið að
málum. (En það er þó ekki við Helga að sakast, sem í eftirmálanum varar
lesendur við hugsanlegri ónákvæmni þýðingarinnar, það eru ritdómarnir
sem hafa þvælt málið.)
I frægri upphafsenu Agamemnons liggur varðmaður á hallarþakinu í
Argos og segir frá því að hann hafi verið settur þar til þess að fylgjast
með hvort blysmerki bærust boðleið frá Tróju um að konungurinn og
hans lið hafi nú loksins unnið borgina sem þeir hafa svo lengi setið um.
Svo bætir hann við:
[...] Því svo skipar
konu mannráða hlakkandi hjarta.
eða: Því mér er skipað að vera á verði af konu,
sem hefur uppi karlmannlegar ráðagerðir
og bíður úrslitanna með eftirvæntingu.
I fyrra skiptið þýði ég grískuna orð fyrir orð þótt það sé auðvitað engin
dyggð. Orðaröðin er þó engu meira framandi en í norrænum miðalda-
kvæðum. Þessi þýðing þjónar þeim tilgangi einum að gera málið skiljan-
legt þeim lesendum sem ekki kunna grísku (og þeir sem gera það geta
bara dregið fram textann sinn). Síðari versjónin er lausamálslegri og þýð-
ir einnig myndmálið (konan skipar en ekki hjartað) og bætir við hverjum
er skipað að gera hvað og hvers er vænst, sem allt ræðst auðveldlega af
samhenginu. Þetta er nokkuð tvíræð setning því „karlmannlegu ráða-
gerðirnar" geta jafnt vísað til skipananna sem varðmaðurinn þarf að
hlýða sem og þeirra áforma Klítemnestru - því auðvitað er átt við hana -
að drepa mann sinn með vélum ef og þegar hann kemur heim úr stríðinu.
Þessa tvíræðni skildu forngrískir áhorfendur sennilega án mikilla erfið-
leika enda á ferðinni margkveðin vísa. Orðið sem ég þýði með eignarfalli
tvíbenta íslenska fleirtöluorðsins „mannráð" er lýsingarorðið androbou-
lon sem vísar í senn til „karlmennsku“ og „ráðagerða". „Hlakkandi" er
þýðing mín á lýsingarhættinum elpizon sem stundum má þýða „von-
andi“ en síður hér því það myndi ekki túlka nægilega vel eftirvæntingu