Skírnir - 01.04.1994, Page 265
SKÍRNIR
ÍSLENSK GALDRABÓK
259
þeim tíma döfnuðu hins vegar hverskyns ranghugmyndir og misskiln-
ingur varðandi þessi fornu trúarbrögð. Rannsóknir síðustu tveggja alda
og einkum samanburðarrannsóknir á þessari öld hafa náð að varpa ljósi á
marga þá þætti norrænnar trúar og norrænnar goðafræði sem mönnum
hér á landi voru duldir allt frá 13. öld og fram eftir 19. öld. Allmörg
traust yfirlitsrit eftir viðurkennda fræðimenn eru nú tiltæk um þessi trú-
arbrögð sem farsælt hefði verið að taka mið af.1
Lítið dæmi sýnir hvernig höfundur nálgast norræna trú. Þar sem
hann fjallar um frásögn Hávamála af því er Óðinn hékk á trénu segir til
skýringar: „Þessi vígsla hefur sjálfsagt vísað á fornan helgisið eins og
Einar Ölafur Sveinsson hefur bent á“ (bls. 66). Það kom mér á óvart að
Einar Ólafur hefði verið með sérstakar trúarbragðasögulegar skýringar á
þessu atferli Óðins og fletti því upp í bók hans sem vitnað var til. Kom
þá í ljós, svo sem vænta mátti, að Einar Ólafur var að vísa til trúar-
bragðafræðinga, Magnúsar Olsens og Jan de Vries, og rekja niðurstöður
þeirra.
Rúnir gegndu miklu hlutverki í norrænni trú og þeirri menningu sem
blómstraði fyrir daga kristni um norðanverða Evrópu. Þær skipa einnig
mikið rúm í bók Matthíasar. Margt er á huldu um rúnir og uppruna
þeirra og hefur menn löngum greint á um hvort rúnirnar hafi í öndverðu
verið helgiletur eða tákn til hversdagslegra nota. Þessi ágreiningur hefur
ekki verið jafnaður, en rök hníga að því að rúnir hafi bæði verið notaðar
við helgiathafnir og að gripið hafi verið til þeirra þegar koma þurfti
hversdagslegum skilaboðum áleiðis eða varðveita fróðleik.
Galdrarúnir eru sérstakur þáttur í rúnasögunni. Miklar heimildir eru
um að rúnir hafi verið notaðar við galdur og níð þegar á dögum nor-
rænnar trúar, en einnig á fyrstu öldunum eftir kristnitöku og langt fram
eftir öldum. I því sambandi hefur sú spurning vaknað, að hve miklu leyti
fornt helgiletur norrænnar trúar hafi skipt um hlutverk við kristnitöku
og nýst í framhaldi af því við galdur, og að hve miklu leyti rúnirnar hafi
tengst göldrum sérstaklega þegar í norrænni trú. Um þetta eru skoðanir
skiptar.
í bók sinni leggur Matthías ríka áherslu á að rúnirnar hafi tengst
galdri frá öndverðu. Hann segir:
Ljóst er að rúnir hafa verið notaðar til galdra í úlfgrárri forneskju.
Þannig segir Hrabanus Maurus frá því á 9. öld að Norðmenn skrái
kvæði sín, galdra og spádóma með rúnum. (bls. 64)
1 Jan de Vries, Altgermanische Religionsgeschichte I-II, Berlín 1956-57. Gabriel
Turville-Petre, Myth and Religion of the North, London 1964