Skírnir - 01.04.1999, Side 22

16
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
ákvörðunarefni löggjafans á hverjum tíma hvaða skipulag teljist best
henta til að nýta þessa sameign þjóðarinnar með hagsmuni heildarinnar
að leiðarljósi.3
Mér finnst eðlilegast að túlka ákvæðið um sameign þjóðarinnar á
nytjastofnum í sjónum svo að það merki þetta sem segir í greinar-
gerðinni og lítið eða ekkert annað: Það leggi þá skyldu á ríkisvald-
ið að stjórna nýtingu fiskistofna þannig að til sem mestra hags-
bóta sé fyrir alþjóð og koma í veg fyrir að forræði yfir þeim flytj-
ist úr landi. Ef til vill merkir ákvæðið líka að ríkisvaldið hafi meiri
rétt á að hlutast til um nýtingu fiskistofna en annarra auðlinda. Sé
þessi skilningur réttur er eignarréttur þjóðarinnar yfir fiskistofn-
unum hliðstæður eignarrétti hennar á Þingvöllum. Hann felst
einkum í tilteknum skyldum ríkisvaldsins. En meðan lögfræðing-
ar deila um hver sé réttur skilningur þeirrar lagagreinar sem hér
um ræðir ættum við leikmenn ef til vill að fullyrða sem minnst.
Þetta var um eignarrétt almennings yfir fiskistofnum í hafinu.
Áður en ég sný mér að eignarrétti sjómanna og útgerðarmanna er
vert að rifja upp í örfáum orðum hvernig eignarréttindi í lög-
fræðilegum skilningi, þ.e. þau réttindi sem varin eru af eignarrétt-
arákvæðum stjórnarskrárinnar, eru yfirleitt rökstudd og varin.
Hægt er að skipta þessum rökum í þrjá meginflokka:4
a) Hagkvæmnisrök. Einkaeign á framleiðslutækjum er t.d. oft
studd þeim rökum að hún stuðli að hagvexti og góðum lífs-
kjörum.
b) Rök sem vísa til réttlætis af því tagi sem brotið er gegn þegar
mönnum er mismunað. Rök af þessu tagi eru notuð þegar sagt
er að tiltekin skipting eigna sé réttari en önnur vegna þess að
hún stuðli fremur að efnahagslegum jöfnuði.
c) Rök sem vísa til verðskuldunar eða réttinda sem einstaklingur
hefur áunnið sér, þ.e. þess réttlætis sem krefst að hver maður
fái það sem hann á skilið.
Nú er ljóst að þótt útgerðarmenn hafi fengið aflakvóta er for-
ræði þeirra yfir fiskistofnunum afar takmarkað. Fyrsta grein lag-
3 Tilvitnun sótt af vef Alþingis 8. 12. 98, í skjalið http://www.althingi.is/al-
text/112/s/0609.html.
4 Þessi þrískipting er fengin frá Munzer 1990, bls. 3.