Skírnir - 01.04.1999, Page 23
SKÍRNIR
ER KVÓTAKERFIÐ RANGLÁTT?
17
anna frá 1990 kveður skýrt á um að úthlutun veiðiheimilda
myndi ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila
yfir veiðiheimildum. Þetta hlýtur að þýða að þótt kvóti sé verð-
mæti sem útgerðarmenn geta selt og veðsett, njóti hann ekki
verndar af eignarréttarákvæðum stjórnarskrár og handhafar kvóta
geti ekki gengið að því vísu að þeir hafi hann til frambúðar.5
Þótt eignarréttur útgerðarmanna á kvóta sé í raun svona tak-
markaður eru gild hagkvæmnisrök fyrir því að veita þeim rétt
sem er meira í líkingu við eign á fyrirtækjum, jörðum og hlunn-
indum í landi. Þessum rökum er lýst í stuttu máli af Ragnari
Árnasyni prófessor þar sem hann segir:
Gerum fyrst ráð fyrir því, að fyrirtæki í sjávarútvegi hafi stjórnarskrár-
bundinn eignarrétt að tilteknum aflaheimildum. [...] Við þessar aðstæð-
ur gæti útgerðarfyrirtækið hagað rekstri sínum með langtímahagkvæmni
í huga. [...] Þar við bætist, að þar sem fyrirtækið á í reynd hlutdeild í
fiskistofnum framtíðarinnar myndi það jafnframt kappkosta að varðveita
og efla þá stofna.
Sjávarútvegsfyrirtæki með ótryggan eignarrétt á aflaheimildum er á
margan hátt í svipaðri stöðu og leigjandi húsnæðis, sem unnt er að segja
upp með skömmum fyrirvara. Ekki þarf mikla umhugsun til að átta sig á
því að slíkur leigjandi hefur talsvert minni ástæðu til að ganga vel um
húsnæðið, verja það skemmdum og betrumbæta það, en eigandi þess.6
Óljós eignarréttur veldur óvissu, óvissan veldur því að ekki er
hægt að skipuleggja reksturinn með langtímahagsmuni í huga og
þetta kemur í veg fyrir hagræðingu og hagkvæma nýtingu.
Hver hagkvæmnismunurinn er á núverandi fyrirkomulagi og fullkomn-
um eignarrétti að aflaheimildum í skilningi stjórnarskrárinnar er ekki
auðvelt að meta. Ég hallast þó að því að sá munur nemi talsvert hárri
fjárhæð.7
5 Um þetta sjá Þorgeir Örlygsson 1998, bls. 52, og Skúla Magnússon 1997, bls.
617-18.
6 Ragnar Árnason 1995, bls. 202-203. Um rök fyrir því að treysta eignarrétt yfir
veiðiheimildum og veita einstaklingum og félögum kvóta til langs tíma eða
gera hann að varanlegri eign má einnig lesa í Fiskihagfrœði Gylfa Þ. Gíslasonar
frá 1991, bls. 142 o. áfr.
7 Ragnar Árnason 1995, bls. 203.