Skírnir - 01.04.1999, Page 33

SKÍRNIR KVÓTAKERFIÐ: KENNING OG VERULEIKI
27
rætt um það sem vakti fyrir kenningasmiðunum, sem upphaflega
lögðu grunn að hugmyndinni um kvótakerfi á alþjóðavettvangi.
Áhersla verður lögð á hugmyndir um mikilvægi einkaeignar. I
öðru lagi verður hugað að þeim markmiðum sem höfð voru til
hliðsjónar þegar ákveðið var að taka upp kvótakerfi í þorskveið-
um hér á landi, og þeim áhrifum sem kerfið hefur haft. I þriðja
lagi verður fjallað sérstaklega um breytingar á dreifingu aflaheim-
ilda frá því að framsal var gefið frjálst árið 1991. Að lokum verð-
ur vikið að siðferðilegri umræðu meðal landsmanna um framsal
og kvótakerfi. Við höfum greint mun ítarlegar frá rannsóknum
okkar á þessum þáttum á öðrum vettvangi (Gísli Pálsson og Agn-
ar Helgason 1995; Agnar Helgason og Gísli Pálsson 1997, 1998).
Rúmsins vegna er hér aðeins staldrað við aðalatriði.
Hvað vaktifyrir mönnum f
I verkum átjándu aldar pólitískra hugsuða, m.a. Adams Smith,
voru lögð drög að áhrifamiklum kenningum um mikilvægi einka-
eignar og hins frjálsa markaðar til að tryggja velferð þegnanna og
arðsemi í atvinnurekstri. William Foster Lloyd (1968[1837]) gerði
ráð fyrir því að ofnýting á hvers konar sameign, afréttum eða al-
menningum (svokölluðum commons) stafaði fyrst og fremst af
því að einkaeign væri ekki til staðar, en löngu áður hafði Aristó-
teles raunar haldið því fram að yfirleitt hirtu menn minnst um
það sem þeir ættu í sameiningu (sjá McCay og Acheson 1987).
Slík rök þóttu hins vegar ekki vega mjög þungt fyrr en þau voru
sett fram í ritgerð Garretts Hardin (1968) um „harmleik almenn-
inga“ (the tragedy of the commons). Hardin leiddi rök að því að
þar sem auðlindir væru í almenningseign og aðgangur að þeim
væri frjáls væri ofnýting óhjákvæmileg. Ástæðan væri sú að ein-
staklingarnir hver um sig teldu sig ekki hafa hag af því að minnka
álagið á vistkerfið; það hefði aðeins í för með sér að aðrir notend-
ur auðlindarinnar bæru meira úr býtum. Til að mynda væri
einfaldlega skynsamlegt fyrir sauðfjárbónda sem nýtti sér sameig-
inlega afrétt að fjölga fé, þótt það hefði í för með sér ofbeit þegar
til lengdar léti.