Skírnir - 01.04.1999, Side 35

SKÍRNIR KVÓTAKERFIÐ: KENNING OG VERULEIKI
29
óhjákvæmilega í för með sér sóun og offjárfestingu. Arðurinn af
auðlindinni hyrfi útí hafsauga.
Nú er það, eins og kunnugt er, í mörgum tilvikum vandkvæð-
um bundið að einkavæða fiskistofna, sem jafnan bera takmarkaða
virðingu fyrir hvers kyns landamærum sem sett eru af mönnum.
Enda kveða margar lagahefðir á um það, m.a. sú íslenska og eng-
ilsaxneska, að einungis sé hægt að slá eign sinni á fisk með því að
veiða hann og koma honum á land. Þó ber að hafa í huga að mörg
dæmi eru um það að menn hafi slegið eign sinni á fiskimið og
fiskistofna, m.a. á Kyrrahafi og í Eyjaálfu (Durrenberger og Gísli
Pálsson 1987). I Japan voru fiskimið til dæmis eign keisara og
lénsherra öldum saman. Lagakenningin um hið frjálsa haf (mare
liberum) er ákaflega þjóðhverf og vestræn, mótuð af nýlendu-
hagsmunum evrópskra stórvelda síðustu aldir. Engu að síður er
ljóst að fiskistofnar skipa nokkra sérstöðu hvað eignarhald og
einkavæðingu snertir í samanburði við jarðnæði og bústofn. Þessi
sérstaða varð tilefni kenninga um „takmarkaðan eignarrétt“ í
fiskveiðum. Á ráðstefnu sem haldin var í Ottawa árið 1961 setti
James Crutchfield fram hugmynd um einkarétt sem tæki einungis
til afnota af fiskistofnum en ekki stofnanna sjálfra (Crutchfield
1962). Anthony Scott benti á við sama tækifæri að með því að út-
hluta einstökum veiðiskipum afmörkuðum veiðirétti mætti auka
arðsemi veiða og draga úr offjárfestingu (Scott 1962). Þar með var
lagður grunnur að hugmyndinni um framseljanlega aflahlutdeild.
Á næstu árum voru haldnar fjölmargar ráðstefnur í hinum
vestræna heimi þar sem hugmyndir um einkaeign, auðlindir og
arðsemi voru njörvaðar saman sífellt sterkari böndum. Fræði-
menn fullvissuðu hver annan um að einkavæðing væri lausnarorð
allra þeirra sem glímdu við vandamál ofveiða og offjárfestingar.
Sjálfseignaskipulagið myndi tryggja arðsemi, ábyrgð og sjálfbæra
nýtingu, líkt og í landbúnaði. Á „frjálslyndum“ pólitískum tím-
um, sem stundum hafa verið kenndir við Ronald Reagan og
Margaret Thatcher, fengu slík lausnarorð byr undir báða vængi.
Þótt kenningin um harmleika almenninga væri með glæsilegra
móti skýrir það ekki eitt sér vinsældirnar sem hún átti að fagna
víðast hvar á Vesturlöndum. Miklu máli skipti sá hugmyndalegi
jarðvegur sem hún festi rætur í síðla á tuttugustu öld. Fræðilegar