Skírnir - 01.04.1999, Síða 41

SKÍRNIR
KVÓTAKERFIÐ: KENNING OG VERULEIKI
35
íslenska kerfisins hafi náðst á þeim fimmtán árum sem liðin eru
frá því að það var sett á laggirnar. I fyrsta lagi hefur fjárfesting í
fiskiskipum aukist en ekki minnkað, eins og ráð hafði verið fyrir
gert. Að einhverju leyti má rekja þetta til aukinnar sóknar á er-
lend mið, en engu að síður virðist enn um offjárfestingu að ræða.
I öðru lagi er allsendis óvíst að ástand helstu nytjastofna hafi
breyst til hins betra. Þótt horfur virðist að sumu leyti betri en
undanfarin ár, er engan veginn víst að það sé til marks um árang-
ur kvótakerfisins frekar en náttúrulegar sveiflur í hafinu við Is-
landsstrendur og að ástandið eigi eftir að batna á komandi árum
(Gísli Pálsson 1998a, 1998b). Tíðar frásagnir sjómanna af brott-
kasti afla benda ekki til þess að kvótakerfið hafi hvatt útgerðar-
menn til að sýna vistkerfinu meiri virðingu en áður. Erfitt er að
leggja mat á umfang brottkasts, en þess ber að gæta að löggjafinn
hefur séð ærna ástæðu til að setja sérstök lög til að auka eftirlit
með umgengni um auðlindina og herða viðurlög við brotum á
settum reglum í þeim efnum.
I þriðja lagi virðist slysum á sjó ekki hafa fækkað, eins og full-
yrt var. Margs er að gæta í þessum efnum (Vilhjálmur Rafnsson
og Hólmfríður Gunnarsdóttir 1992), samsetning flotans hefur
breyst og sömuleiðis ýmis öryggisbúnaður og reglur um notkun
hans og ekki er völ á kerfisbundnum rannsóknum fyrir síðustu ár
eða frá því að kvótakerfi var tekið upp. Viðtöl við þá aðila sem
annast skráningu slysa benda hins vegar ekki til neinna verulegra
breytinga á tíðni þeirra. Gögn Tryggingastofnunar ríkisins gefa
raunar til kynna að slysum hafi fjölgað en ekki fækkað á fyrsta
áratug kvótakerfisins. Árið 1984 voru 415 slys á sjómönnum
skráð hjá stofnuninni en 473 árið 1994 (flest voru slysin árið 1989
eða 631).
Eitt af markmiðum kvótakerfisins var að auka arðsemi í sjáv-
arútvegi, eins og áður er greint. Flestir þeirra sem um málið fjöll-
uðu á sínum tíma, þegar lögin um kvótakerfið voru sett, hafa
sennilega gert ráð fyrir að samþjöppun aflaheimilda væri forsenda
aukinnar arðsemi, þótt það væri ekki markmið kerfisins í sjálfu
sér. Mikilvægt er að hafa áreiðanlegar upplýsingar um skiptingu
aflaheimilda þegar reifaðar eru hugmyndir landsmanna um þá
framvindu sem þeir skynja í kringum sig. I þeim útreikningum,