Skírnir - 01.04.1999, Síða 49

SKÍRNIR
KVÓTAKERFIÐ: KENNING OG VERULEIKI
43
ins. Fiskveiðistjórnun með framseljanlegum aflaheimildum hefur
raunar ýtt undir það sem stundum hefur verið kallað „fordismi"
(Harvey 1989: 123), þar sem virðing fyrir verklagi þeirra sem hafa
vinnuna með höndum (einbeitingu þeirra, sjálfsaga og þekkingu)
víkur fyrir nýrri áherslu á þá sem eiga og stjórna. Flestum er
kunnugt um þá sérstöku virðingarstöðu sem skipstjórar og sjó-
menn á Islandi hafa skipað mest alla tuttugustu öld. Reynsla og
þekking þeirra sem sóttu sjóinn hefur verið í hávegum höfð og
verðlaunuð efnahagslega, bæði með hinu óvenjulega hlutaskipta-
kerfi og svonefndum sjómannaafslætti. I kjölfar kvótakerfisins
hefur mátt merkja töluverðar breytingar í þessum efnum. Þannig
hefur orðræðan um fiskveiðar, sem löngum hefur einblínt á
hetjudáðir sjómanna og gert aflakónga og fiskifælur að vinsælu
umræðuefni, snúist í vaxandi mæli um eignarhald á aflaheimild-
um. Efnahagsleg afleiðing „fordískra" framleiðsluhátta er sú að
vinnuaflið er í vaxandi mæli meðhöndlað sem föst stærð og sjálf-
gefinn hlutur. Mörg merki eru um þetta í íslenskum sjávarútvegi.
Hlutaskiptakerfinu er í vaxandi mæli lýst sem úreltu formi,
minnisvarða um liðna tíð. Og talsvert hefur verið rætt undanfarið
um afnám sjómannaafsláttarins. Staða sjómanna hefur breyst
verulega með tilkomu kvótastjórnunar og allt útlit er fyrir að hún
muni halda áfram að breytast.
Önnur ástæða þess að hópur handhafa upphaflegra aflaheim-
ilda er yfirleitt skilgreindur frekar þröngt á rætur að rekja til
þeirrar einstaklingshyggju sem er áberandi á Vesturlöndum. Litið
er á einstaklinginn sem nánast sjálfstætt fyrirbæri, eins konar
Bjart í Sumarhúsum. Slík einstaklingshyggja endurómar t.d. í um-
ræðu um úthlutun og eignarhald á veiðiheimildum og arðinum
sem þær mynda. Þannig telur Atli Harðarson sig hafa sýnt fram
á, með einstaklingshyggju Johns Locke að vopni, „að engin sið-
fræðileg rök séu fyrir þeirri kenningu að öllum íslendingum beri
réttur á leigu eða arði frá útgerðinni“ (1992: 417). Ólíkt fordism-
anum gerir kenning Lockes vinnuaflinu raunar hátt undir höfði, í
þeim skilningi að hún kveður á um að menn eignist náttúrugæði
með því að vinna við þau eða blanda þau með vinnu sinni. Vinnu-
maðurinn er hins vegar einn í heiminum, líkt og bóndi Hardins