Skírnir - 01.04.1999, Page 55

SKÍRNIR
KVÓTAKERFIÐ: KENNING OG VERULEIKI
49
era, þar sem togast hefur verið á um auðlindagjald, lögmæti
kvótaúthlutana og veðsetningu aflaheimilda. Vilji menn standa
vörð um ákvæði íslenskra laga um þjóðareign á fiskistofnunum
við landið kunna sérstakar ráðstafanir að vera nauðsynlegar, laga-
breytingar og stjórnvaldsaðgerðir. Ætli menn að koma í veg fyrir
að auðlindin verði smám saman einkaeign útgerðarmanna kann
að þurfa afdráttarlausari löggjöf en nú er við lýði, löggjöf sem
kveður annaðhvort á um annars konar kvótakerfi eða annars
konar stjórnunarform.
Hlutlægt mat á árangri kvótakerfisins er engan veginn auðvelt
verkefni. Miklir hagsmunir eru í húfi og ákaft hefur verið deilt
um málið árum saman. Kínverskur embættismaður var spurður
að því fyrir nokkrum árum hvernig hann skilgreindi þá þjóðfé-
lagsgerð sem landar hans voru að gera tilraunir með. Hann svar-
aði að bragði með einfaldri þumalfingursreglu: „Það sem gengur
vel teljum við sósíalismanum til tekna, en það sem miður fer
skrifum við á reikning kapítalismans." Hollt er að hafa þessa kín-
versku hringleiðslu í huga þegar rætt er um mat á árangri kvóta-
kerfisins. Formælendur kerfisins hafa tilhneigingu til að eigna því
allt sem horfir til bóta og færa um leið allt sem fer á verri veg á
reikning einhvers annars (t.a.m. sveiflur í vistkerfinu og alþjóð-
legt umhverfi). Og svipaðrar röksemdafærslu gætir iðulega hjá
andstæðingum ríkjandi kerfis, bæði í Kínaveldi og hér á Fróni.
Slík viðbrögð eiga sér eðlilegar skýringar. Saga hugmynda og
kenninga í öllum fræðum mótast óhjákvæmilega af þeim félags-
legu og menningarlegu kröftum sem jafnan ganga undir því ágæta
nafni „tíðarandi“. Markaðstorg röksemda og fræðilegrar umræðu
mótast ekki síður af siðferðilegu landslagi en þau eiginlegu við-
skipti, sem áður var vikið að. Frjáls samkeppni röksemda og hug-
mynda má sín stundum lítils gagnvart þeim öflum sem standa
vörð um óbreytt ástand, efnahagslega hagsmuni, fræðilegar klisj-
ur og viðteknar kennisetningar. Stundum er vissulega þörf á bylt-
ingu í vísindum. Og eins og Thomas Kuhn benti á í bók um það
efni (1970) koma slíkar byltingar sjaldan innanfrá; oftar en ekki er
það hlutskipti næstu kynslóðar eða aðkomumanna í viðkomandi
fræðasamfélagi að víkja kreddunum til hliðar og ryðja nýjum og
öflugri hugmyndum braut.