Skírnir - 01.04.1999, Qupperneq 67

SKÍRNIR ÞEGAR ÍSLENDINGAR URÐU FORFEÐUR ÞJÓÐVERJA
61
Þingvellir, Hlíðarendi og aðrar söguslóðir ofarlega á dagskrá og
svissneski germanistinn hreifst, eins og svo margir Islandsfarar, af
þekkingu heimamanna á sögunum. Ofugt við Diederichs kunni
hann nokkuð í íslensku og gat því kynnst innfæddum af eigin
raun og eignast hér góða vini.32 Viðhorf hans til nútíma íslend-
inga liðu síður fyrir rómantískar væntingar og vonbrigði. Þó voru
það honum „viðbrigði" í fyrstu að sjá svo sjaldan víkinga- og
„hetjubrag" á íslendingum og fáa sem virtust hafa „germana-
blóð“ í æðum.33 Honum fannst leti og framtaksleysi íslenskra
bænda bera nokkurn vott um „hnignun“ sem hann skýrir með
hörðum lífsskilyrðum í gegnum aldirnar (s. 399). Heusler fann þó
fleira íslendingum til lofs. Þannig taldi hann umburðarlyndi í trú-
málum og útbreitt trúleysi ótvírætt til kosta. Stéttleysi íslensks
þjóðfélags, jafnræði með mönnum og stolt þeirra gagnvart tign-
um útlendingum varð honum tilefni til að kalla íslendinga
„Aristo-demokraten“ (s. 400-401). Mest dáðist hann þó að
menntun og bókmenningu hárra sem lágra en honum sýndist
bókmenntaarfurinn veita íslendingum næringu og styrk í lífsbar-
áttunni og hafa gert þá að „eðalþjóð norðursins" (s. 410). Orð
Sigurðar Nordal um að Heusler hafi „hálfhryllt við að koma til
íslands vegna ‘framfara’ nútímans" eiga sér hvorki stoð í íslands-
lýsingu hans né bréfum til Ranisch.34 Loks höfum við spurnir af
því að Gustav Neckel hafi sótt landið heim en engar ferðalýsingar
32 Ekki sakaði að hafa lært íslensku hjá Þorsteini Erlingssyni skáldi. Heusler til
Ranisch, 3. júlí 1895. Briefe, s. 98-99. Sbr. sömu heimild, 4.-5. maí 1913, s.
342-48, hér 345; 15. júní 1913, s. 348-50; 26. júní 1913, s. 350-53; 30. júlí 1913,
s. 353; 18. ágúst 1913, s. 354-57.
33 Hins vegar kvaðst Heusler hafa litið „Wikingergestalten“ í Færeyjum á leið-
inni út, en hvergi mætti sjá „glæsimyndina um ljóshærða villidýrið" betur per-
sónugerða en þar. Þessi mannsmynd hefði í eina tíð ríkt á íslandi, enda
landnámsmenn úrval norska kynstofnsins. Nútíma Islendingar virtust honum
blandaðra kyn en íbúar Norður-Noregs eða Norður-Þýskalands. Andreas
Heusler: „Bilder aus Island II. Das Volk.“ Deutsche Rundschau 88 (1896), s.
385-410, hér 385-86.
34 Nordal, sem hér gæti verið að rifja upp samtal, á „bágt með að þola“ íslands-
vinum á borð við Heusler að taka undir kórinn um hve Islendingar hafi sett
niður síðan í fornöld. Sigurður Nordal: Islenzk menning, s. 19. 1 seinni Is-
landsheimsókn sinni kvartaði Heusler þó sjálfur yfir óhóflegu „lofi liðins
tíma“ hjá vini sínum Jóni Jakobssyni landsbókaverði. Um leið gerði hann þá