Skírnir - 01.04.1999, Page 117
SVERRIR JAKOBSSON
Hvers konar þjóð voru
Islendingar á miðöldum?
1. Orð eru til allsfyrst
MEÐAL ELSTU LEIFA sem kalla má til vitnis um hugaríar Islendinga
er safn stólræðna frá 12. öld sem nefnt hefur verið íslensk hómil-
íubók. Þetta safn er að finna í einu af elstu handritum frá Islandi.
Þar kemur fram hvernig eigi að hegða sér í kirkjum:
En síðan mælir kennimaður: „Oremus. Biðjum vér.“ Þá kallar hann á
þjóðina að þeir biðji með honum. Þá skal þjóðin hneigja höfuð sín til
prests og hug sinn til bænarinnar með prestinum.1
Ekki er það íslenska þjóðin sem hér er nefnd heldur söfnuðurinn
sem var mættur í kirkjuna. Nú mundi slík notkun orðsins hljóma
framandlega en hún var möguleg þá. Af því má ráða að fleira hef-
ur veriðþjóð hér á landi á 12. öld en Islendingar.
Þróun þjóðernis, og um leið þjóðernisstefnu, hefur verið mik-
ilvægt viðfangsefni sagnfræðinga seinustu árin, bæði erlendis og á
Islandi. Þjóðerni á miðöldum hefur hins vegar legið að mestu
leyti utan við þá umræðu. Sérfræðingar í þjóðernisstefnu líta á
þjóð sem seinni tíma fyrirbæri og er franska byltingin oft sett sem
eins konar upphafsviðmiðun.2 Miðaldafræðingar hafa hins vegar
bent á ýmis dæmi frá miðöldum sem þeir telja að sýni að þjóðar-
hugtakið hafi líka verið til þá.3 Virðist hér vera ósættanlegur
ágreiningur fræðimanna sem skoða málin frá ólíku sjónarhorni.
1 Homiliu-bók. hl'ándska homilier efter en handskrift frán tolfte árhundradet,
útg. Theodor Wisén, Lundi, 1872, bls. 122.
2 Anthony D. Smith, National Identity, London, 1991, bls. 8-15.
3 T.d. Halvdan Koht, Pd leit etter liner i historia. Utvalde avhandlinger utgjev-
ne til átti-drs-dagen hans, Ósló, 1953; Aspekte der Nationenbildung im
Mittelalter. Ergebnisse der Marburger Rundgespráche 1972-197S, ritstj.
Skírnir, 173. ár (vor 1999)