Skírnir - 01.04.1999, Side 133
SKÍRNIR
HVERS KONAR ÞJÓÐ VORU ÍSLENDINGAR?
127
menn yfir.88 Skánungarnir sem gerðu uppreisn gegn Danaveldi
skiptast sjálfir í smærri þjóðir.89 Þetta þarf ekki að koma á óvart,
landið var ekki frekar ódeili en ríkið.
Af Historia Norvegiæ má ráða að í Noregi var stærsta hluta
Austurlands (0stlandet) skipt í fremur smá héruð, í Upplöndum
voru fjögur lönd (patriœ) og tólf fylki (provinciæ) en í Þrændalög-
um voru átta fylki. Gulaþingi var svo skipt í enn stærri einingar.
Fylkin þar voru stærri en í Þrándheimi og var skipt í fjórðunga.90
Gunnar Karlsson hefur bent á að ýmis norsk íbúaheiti, á borð við
Sygni, Hörða og Mæri, komi fyrir í Heimskringlu.91 Þau endur-
spegla smærri hópa en Þrændalög eða Gulaþingslög ná yfir.
Heimskringla er frá um 1230, mannsaldri á eftir Historia Nor-
vegiæ. Þá voru Norðmenn enn greindir í ýmsa smærri hópa og
engin feigðarmerki á þeim.
Ef marka má Islendingabók var Islandi snemma skipt í fjórð-
unga og voru 3-4 þing í hverjum fjórðungi. Var það gert vegna
þess „hve illa mönnum gegndi að fara í ókunn þing að sækja of
víg eða harma sína“.92 Þótt goðorð væru ekki landfræðilegar ein-
ingar áttu eigi að síður að vera þrír goðar í hverju þingi.93 Hér má
sjá ummerki um héraðshugsun á Islandi. I Sturlungu segir frá því
að þegar Sighvatur Sturluson flutti til Eyjafjarðar ýfðust stór-
bændur heldur yfir því. „Þótti þeim hann eiga þar hvorki í heraði
erfðir né óðul.“94 Einnig segir frá viðleitni höfðingjasona úr öðr-
um sveitum til að láta taka sig til höfðingja í Eyjafirði og Skaga-
88 Edda Snorra Sturlusonar, bls. 161.
89 Saxonis Gesta Danorum, bls. 524-25.
90 Koht, Innhogg og utsyn, bls. 213; Bull, Det norske folks liv og historie, bls. 20-
27.
91 Gunnar Karlsson, „Upphaf þjóðar á íslandi“, Saga og kirkja. Afmœlisrit
Magnúsar Más Lárussonar, Reykjavík, 1988, 21-32 (bls. 30).
92 Islendingahók, Landnámabók (Islenzk fornrit, I), útg. Jakob Benediktsson,
Reykjavík, 1968, bls. 12.
93 Grágás, bls. 371. Deila má um hvort þessi tala bregði ljósi á fjölda goðorða á
10. öld eða það sem æskilegt þótti á 13. öld, sbr. Jón Viðar Sigurðsson, Goder
og maktforhold pá Island i fristatstiden. Doktorsritgerð við Historisk
Institutt, Universitetet i Bergen, 1993, bls. 39-68.
94 Sturlunga saga, útg. Jón Jóhannesson, Magnús Finnbogason og Kristján Eld-
járn, 2 bindi, Reykjavík, 1946,1, bls. 260.