Skírnir - 01.04.1999, Qupperneq 135

SKÍRNIR HVERS KONAR ÞJÓÐ VORU ÍSLENDINGAR?
129
fundið til samstöðu með öðrum þegnum konungs sem voru þeim
ókunnir. Þetta má ráða af sagnaritum 13. aldar sem þó fjalla eink-
um um hið gagnstæða, samskipti þegna og konungs. Því má ætla
að dæmi sem sýna sterka samstöðu heima í héraði og skort á ein-
ingu konungsþegna séu fremur vantalin en ofmetin í heimildum.
7. Þrjú þjóðlönd
Ekki eru það aðeins nútímahugmyndir um þjóðríki sem valda
skekkju í umfjöllunum um þjóðerni á miðöldum. Frumheimildir
eru hluti af vandamálinu. Bréf, skjöl eða sagnarit þess tíma koma
nær eingöngu frá fámennri yfirstétt, en torvelt er að komast að
viðhorfum annarra. Sagnaritun er iðulega tengd kirkju eða kon-
ungum, mótuð af þeirra hagsmunum.
I Skáldskaparmálum Snorra-Eddu er virðingarstöðu konunga
lýst:
Keisari er æðstur konunga, en þar næst er konungur sá er ræður fyrir
þjóðlandi, [...] [þ]ar næst eru þeir menn er jarlar heita e(ða) skattkonung-
ar. [...] Eigi má þá kalla þjóðkonunga er skattkonungar eru; [...] fyrir því
að þjóðkonungur hver, sá er ræður mörgum löndum, þá setur hann til
landstjórnar með sér skattkonunga og jarla að dæma landslög og verja
land fyrir ófriði í þeim löndum er konungi liggja fjarri.10'
Þjóðkonungur er því eins konar stórkonungur. Hann ræður yfir
mörgum löndum í stað eins. Orðið þjóð er hér notað í áherslu-
merkingu, en merkir alls ekki að þegnar konungs teljist fremur
þjóð en íbúar lands sem hefur skattkonung. En þar sem konungs-
ríkin urðu síðar þjóðríki í nútímaskilningi, þá hefur verið nær-
tækt að misskilja orðinþjóðland ogþjóðkonungur sem koma fyrir
í miðaldaheimildum, halda að þau vísi til íbúa ríkisins en ekki
stærðar þess.
Frásögn Óttars kaupmanns af Hálogalandi hefur þótt benda
til að Norðmenn hafi verið orðnir til sem þjóð í þjóðlandi við lok
9. aldar.102 Ekki er þó víst að Norðmenn þess tíma séu sama ein-
101 Edda Snorra Sturlusonar, bls. 161.
102 The Old English Orosius (Early English Text Society. Supplementary Series,
6), útg. Janet Bately, London-New York-Toronto, 1980, bls. 13-16.