Skírnir - 01.04.1999, Page 146
140
SVERRIR JAKOBSSON
SKÍRNIR
dælir, Miðfirðingar og söfnuður í kirkju. Hins vegar voru íslend-
ingar ekki þjóð í sama skilningi og Norðmenn eða Danir. Þeir
líktust fremur Skánungum eða Sjólendingum, Þrændum eða
Gulaþingsmönnum. Einn og sami maðurinn gat tilheyrt ýmsum
þjóðum, eftir efnum og atvikum. Því er ekki skrýtið að Islending-
ur sé kallaður Norðmaður í útlöndum. Þannig gat Eiríkur rauði
sem fann Grænland verið hvorttveggja, Norðmaður og Islend-
ingur. Ari fróði, upphafsmaður skrifa um Islendinga, segir raunar
að hann hafi verið „maður breiðfirskur", eins og Ari sjálfur.151
Frá og með 12. öld fara konungar að efla samstöðu þegna
sinna, eins og sjá má í konungasögum. Danir eiga að vera Danir
en ekki Jótar, Fjónbúar eða Skánungar, Norðmenn eiga að vera
Norðmenn en ekki Þrændur, Háleygjar, Víkverjar og, síðar meir,
íslendingar. Áður var föðurlandið einungis það land sem átti sér
sameiginlegt þing, eins og t.d. Skánn, Þrændalög og Island. Sú til-
finning hefur ekki horfið þó að konungsríkið efldist, enda hefur
efling konungsríkja að sumu leyti eflt þingin. Þar þurftu menn að
koma saman til að taka afstöðu til erinda konungs. Fyrir fólk sem
var neðar í virðingarstiganum en þingfararkaupsbændur hafa svo
samskipti í héraði verið það sem máli skipti. En heimildir eru fá-
orðar um það.
íslenskt þjóðerni skipti máli fyrir þá sem voru staddir í er-
lendu umhverfi og þegar þjóðin þurfti að koma saman til að
bregðast við erlendu áreiti. Svo vill til að á hvorttveggja reyndi
mest gagnvart Noregskonungum og að lokum gagnvart konungs-
ríkinu sem ísland varð hluti af. Fyrir 1262 voru íslenskir bændur
þjóð erlendis en eftir það þurftu þeir líka að vera það heima hjá
sér. Að því leyti markar árið 1262 upphaf íslensks þjóðernis.
151 Islendingabók, Landnámabók, bls. 13. Breiðfirskt þjóðerni kemur raunar
mun oftar fyrir í Islendingabók en íslenskt.