Skírnir - 01.04.1999, Page 158

152
GUNNAR KARLSSON
SKÍRNIR
Loks má nefna að þjóðernislega túlkunin á Jóni biskupi Ara-
syni fékk nokkuð síðbúna ákúru á prenti árið 1997, þó að hluta
til skrifaða frá nýju sjónarmiði. Árni Arnarson benti á að Jón
biskup og samtímamenn hans hefðu aldrei haft neitt að athuga
við að Island teldist hluti af norska konungsríkinu og jafnvel vís-
að til réttra Noregs laga málstað sínum til stuðnings.29 Árni virð-
ist hafa mestan áhuga á að nota þetta atriði til að hrekja þjóðern-
ispólitíska túlkun á biskupi, sem menn voru raunar farnir að efast
mjög um strax árið 1950. Hins vegar er ekki alveg ljóst hvað hann
vildi álykta mikið af efni sínu um þjóðernisvitund biskups í
eþnískum, ópólitískum, skilningi. Stefán Snævarr skildi Árna
þannig að hann væri að eigna íslendingum miðalda og siðskipta-
tímans norska þjóðernisvitund. Því andmælti Stefán, einkum með
tvennum rökum. Annars vegar nefndi hann heimildir sem bentu
til að þjóðerniskennd hefði tæpast orðið til meðal Norðmanna
fyrr en á 19. öld, hins vegar dæmi þess að 16. og 17. aldar ís-
lendingar höfðu orðin fósturland, föðurland og ættjörð um
ísland.30
En hvað sagði Jón biskup sjálfur um markmiðið með baráttu
sinni við siðskiptamenn? Hvernig skynjaði hann þessi átök? Það
vill svo vel til að um það virðist mega ráða talsvert af kvæðum og
vísum sem hafa varðveist eftir Jón biskup. Að vísu verður seint
fullyrt hvað er eftir hann og hvað ekki. En sumt af kveðskap hans
er varðveitt í Skarðsárannál, sem var skrifaður innan við öld eftir
lát hans og er varðveittur í samtímahandriti.31 Annað er í ýmsum
handritum frá 17. og 18. öld og var gefið út í öðru bindi Biskupa-
sagna Bókmenntafélagsins 1878. Því er varla ástæða til að efa að
vísurnar séu eftir Jón, og séu einhverjar þeirra ranglega eignaðar
honum eru þær að minnsta kosti lagðar honum í munn af mönn-
um sem voru uppi löngu fyrir þjóðernishyggjubylgju 19. aldar.
29 Árni Arnarson: „Misskilin örlög.“ Lesbók Morgunblaðsins LXXII:5 (1. febr.
1997), 12.
30 Stefán Snævarr: „Norskur eða horskur? Árni Arnarson og íslenskt þjóðerni.“
Lesbók Morgunblaðsins LXXIII:16 (18. apríl 1998), 15.
31 Annálar 1400-1800 I (Reykjavík, Bókmenntafélag, 1922-27), 29-31 (formáli
Hannesar Þorsteinssonar).